Η κυκλοφορία της ταινίας Alien Romulus που δεν μεταφράστηκε σε «Ρωμύλος» όπως είχε συμβεί με το «Προμηθέας» (Prometheus) του 2012, μου δίνει την αφορμή να εκφράσω μια σκέψη που έκανα από την εποχή που είχα δει το πρώτο «Άλιεν, ο επισκέπτης του διαστήματος» (Alien, 1979), το οποίο παραμένει εμβληματικό, ως ταινία επιστημονικής φαντασίας, φρίκης και τρόμου ταυτόχρονα.
Πέραν του γεγονότος ότι -γενικότερα- θεωρώ αλληγορική την επιστημονική φαντασία, η ταινία Alien του Ridley Scott, μου άφησε την «επίγευση» (όπως λένε και οι οινογνώστες) ότι μετέφερε μηνύματα και προβληματισμούς σχετικά με τη φύση της εξουσίας, του κεφαλαίου, του φύλου καθώς και της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης. Θα μου πείτε: είναι δυνατόν, όλα αυτά να αναδεικνύονται μέσα από το συγκεκριμένο franchise;
Ναι, εφόσον προηγουμένως αφαιρέσω από τη σειρά, δύο ταινίες που έφεραν σε επαφή τα Άλιεν με τους γνωστούς Κυνηγούς: την ταινία «Άλιεν εναντίον Κυνηγού» (Alien vs Predator, 2004) του Paul W.S. Anderson καθώς και το sequel «Άλιεν εναντίον Κυνηγού 2» (Alien vs Predator 2, 2007) των Colin και Greg Strause, που θεωρώ ότι γυρίστηκαν για να εκμεταλλευτούν τις αντίστοιχες επιτυχημένες ταινίες και να κόψουν εισιτήρια.
Το κεντρικό αφήγημα που διατρέχει τις υπόλοιπες επτά ταινίες με Άλιεν, επικεντρώνεται στη φύση της εξουσίας και στη δύναμη των εταιριών, ιδιαίτερα της Weyland-Yutani Corporation, η οποία παρουσιάζεται ως μια απάνθρωπη επιχείρηση, που βάζει τα κέρδη πάνω από την ανθρώπινη ζωή. Είναι η εταιρεία, που επιδιώκει την απόκτηση του εξωγήινου πλάσματος για εκμετάλλευση (εμπορική, στρατιωτική κλπ.) και συμβολίζει τη δύναμη των πολυεθνικών, που εκμεταλλεύονται, τόσο τους εργαζομένους, όσο και τους φυσικούς πόρους, χωρίς ηθικούς φραγμούς.
Αρκεί να θυμηθείτε στο πρώτο Alien του Ridley Scott (1979) τον Ash (που ενσάρκωνε ο Ian Holm), του οποίου τη ρομποτική φύση και τους σκοπούς του, κανείς από το πλήρωμα του διαστημοπλοίου Nostromo δεν είχε αντιληφθεί, μέχρι που εμφανίστηκε το «τοξικό» τέρας.
Παραθέτω το διάλογο από τα trivia του imdb, που είχε το ανδροειδές Ash (πριν «σβήσει») με μερικά μέλη του πληρώματος και θα καταλάβετε (α) τους σκοπούς της εταιρείας Weyland-Yutani Corporation, (β) την αποστολή του ίδιου του Ash και (γ) το πνεύμα της ταινίας και όλων των ταινιών που ακολούθησαν.
Στο διάλογο, εκτός από τον Ash, την Ripley και τον Parker που τον υποδύεται ο Yaphet Kotto (οι τρεις στη φωτο), συμμετέχει και η Lambert (Veronica Cartwright).
===
Ripley: Ποια ήταν η ειδική παραγγελία της εταιρείας;
Ash: Το διάβασες. Νόμιζα ότι ήταν ξεκάθαρο.
Ripley: Τι ήταν;
Ash: Φέρε πίσω την ξένη μορφή ζωής. Προτεραιότητα Ένα. Όλες οι άλλες προτεραιότητες, καταργούνται.
Parker: Η καταραμένη εταιρεία. Και τι γίνεται με τις ζωές μας βρε son of a bitch;
Ash: Επαναλαμβάνω, όλες οι άλλες προτεραιότητες ακυρώνονται.
Ripley: Πώς θα το σκοτώσουμε, Ash; Πρέπει να υπάρχει τρόπος να το σκοτώσεις. Πώς; Πώς το κάνουμε;
Ash: Δεν μπορείτε.
Parker: Αυτά είναι bullshit.
Ash: Ακόμα δεν καταλαβαίνετε με τι έχετε να κάνετε… Σωστά; Είναι ο τέλειος οργανισμός. Η δομική του τελειότητα, ταιριάζει μόνο με τη μοχθηρία του.
Lambert: Το θαυμάζεις;
Ash: Θαυμάζω την αγνότητά του. Είναι ένα πλάσμα χωρίς συνείδηση, τύψεις, ή αυταπάτες ηθικής.
===
Διάλογος, που άνετα τον παραλληλίζεις με τους αντίστοιχους του George Clooney στην ταινία «Ραντεβού στον αέρα» (Up in the air, 2009), που ως εκπρόσωπος της εταιρίας («χωρίς τύψεις ή αυταπάτες ηθικής»), ανακοίνωνε στους εργαζόμενους την απόλυσή τους και εισέπραττε την αγανάκτησή τους («την καταραμένη εταιρεία, που δεν υπολογίζει τον άνθρωπο»), μη τρομάζοντας από τις απειλές τους για προσφυγή στα δικαστήρια, κλπ.
Ύστερα από αυτό, σας θυμίζω την επόμενη ταινία «Άλιενς: Η επιστροφή» (Aliens, 1986) του James Cameron, στην οποία πάλι υπάρχει ένα ανδροειδές συμφερόντων της ίδιας εταιρίας, την οποία εκπροσωπεί κάποιος Burk (Paul Reiser), που επιδιώκει να «βγάλει κέρδη» από τα Άλιενς, τα οποία αυξάνονται επικίνδυνα, ενώ κατάλληλη (ως αναλώσιμη, πλέον) για να τα αντιμετωπίσει είναι η επιβιώσασα Ripley, που εδώ τη βλέπουμε να παλεύει με την Άλιεν-βασίλισσα-μητέρα και τους απογόνους της. Για δε τον χαρακτήρα της Ripley θα γίνει ιδιαίτερη μνεία, διότι στο «Άλιεν³: Η τελική αναμέτρηση³» (Άλιεν³, 1992) του David Fincher, προσεδαφίζεται σε ένα πλανήτη που χρησιμοποιείται ως φυλακή υψίστης ασφαλείας, όπου και ανακαλύπτει ότι άθελά της μεταφέρει έναν ανεπιθύμητο επισκέπτη.
Να σημειωθεί δε εδώ, ότι η εταιρεία Weyland-Yutani Corporation, είναι ιδιοκτήτρια της φυλακής και προσπαθεί να κρατήσει ζωντανούς τη Ripley και το πλάσμα. Έτσι, η ηρωίδα αντιμετωπίζει για άλλη μια φορά το πλάσμα, καθώς και την εταιρεία που προσπαθεί να το αποκτήσει, για να χρησιμοποιήσει τις φυσικές του ιδιότητες.
Επειδή δε, μόνο «τελική» δεν ήταν η φιντσερική, μαύρη και κλειστοφοβική «αναμέτρηση», στην επόμενη ταινία «Άλιεν: Η αναγέννηση» (Alien Resurrection, 1997), του Jean-Pierre Jeunet, η Ripley -ύστερα από 200 χρόνια- κλωνοποιείται από μια σταγόνα του αίματός της και χρησιμοποιείται πάλι από την αθάνατη(!) εταιρεία Weyland-Yutani Corporation, ώστε ως πλέον έμπειρη, να έρθει σε επαφή με τα εξωγήινα πλάσματα. Εδώ, η Corporation διατείνεται ότι θέλει να τα χρησιμοποιήσει για… ανάπτυξη εμβολίων, φαρμάκων και άλλων φιλανθρωπικών υλικών.
Φτάνουμε έτσι, στην ταινία «Προμηθέας» (Prometheus, 2012), που όμως αποτελεί prequel του Alien (1979), όπως prequel είναι και η επόμενη «Alien: Covenant» (2017), τις οποίες σκηνοθετεί ο Ridley Scott, που θέλει να κλείσει κι αυτός μια κάποια τριλογία, αλλά και να προσφέρει την (γερασμένη, πλέον) ιδέα του στη γενιά του 21ου αιώνα. Αυτό είναι φανερό, από το γεγονός ότι χρησιμοποιεί νέους (νεαρές και νεαρούς) ηθοποιούς, όπως οι Noomi Rapace, Logan Marshall-Green, Michael Fassbender, Katherine Waterston και Billy Crudup. Επειδή δε, έχουμε εισέλθει στον αιώνα της Τεχνητής Νοημοσύνης και η νέα γενιά αγαπά τη νέα τεχνολογία, σ’ αυτές τις ταινίες υπάρχουν πάλι ανδροειδή, που τα υποδύεται ο «παγερός» Michael Fassbender.
Φυσικά, απουσιάζει ο χαρακτήρας της Ripley. Όχι επειδή μεγάλωσε η Sigourney Weaver, θα μπορούσαν να την κλωνοποιήσουν ψηφιακά και σεναριακά, αλλά επειδή πρέπει να εργαστούν και νεότερες ηθοποιοί. Ως Ripley δε, έχει σπάσει τα στερεότυπα των γυναικών στον κινηματογράφο, Ιδίως σε ταινίες δράσης και επιστημονικής φαντασίας. Υπήρξε δυνατή, ανεξάρτητη, αποφασιστική και ανυπότακτη. Κάτι που ήρθε σε αντίθεση με την κυρίαρχη τάση του Χόλιγουντ να απεικονίζει τις γυναίκες ως αδύναμες ή ως αντικείμενα επιθυμίας.
Και αυτό ήταν το δεύτερο -κοινωνικό πλέον- στοιχείο του franchise. Ότι κατάφερε να αναδείξει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σε ανδροκρατούμενους χώρους εργασίας καθώς και την ανάγκη για ισότητα των φύλων.
===
Ας προχωρήσουμε στα υπόλοιπα θέματα. Και πρώτα για το φόβο του άλλου και της ξένης εισβολής. Το Άλιεν συμβολίζει την απόλυτη ενσάρκωση του φόβου για το άγνωστο και το «διαφορετικό». Το πλάσμα αυτό, απειλεί την ίδια την ύπαρξη της ανθρωπότητας, κάτι που μπορεί να ερμηνευθεί ως αντανάκλαση του φόβου της εποχής για την ξένη εισβολή και τις εξωτερικές απειλές, είτε αυτές είναι πολιτισμικές, είτε στρατιωτικές. Δεν είναι απλά ένα «φονικό πλάσμα χωρίς συνείδηση, τύψεις, ή αυταπάτες ηθικής» (που θαύμαζε το ανδροειδές Ash). Είναι μια αλληγορία για τις ανησυχίες και τους φόβους που υπάρχουν σε κοινωνίες, οι οποίες αισθάνονται απειλούμενες από εξωτερικές δυνάμεις.
Επίσης, θιγόμενα ζητήματα είναι η ανθρώπινη φύση και υπέρβαση της τεχνολογίας. Τα έχω γράψει και στο σημείωμά μου «Έρωτας, τεχνητή νοημοσύνη και κινηματογράφος». Η ύπαρξη των ανδροειδών όπως ο Ash και ο David, που δημιουργήθηκαν από τον άνθρωπο αλλά συχνά ενεργούν κατά της ανθρώπινης βούλησης, θέτει ερωτήματα σχετικά με τη σχέση του ανθρώπου με την τεχνολογία. Πιο συγκεκριμένα, αποτελούν σύμβολα τεχνολογικής υπεροψίας, αποξένωσης, καθώς και αμφισβήτησης της ιδέας του ανθρώπινου ελέγχου πάνω σ’ αυτά. Το Ash ειρωνεύεται το πλήρωμα του Nostromo: «Ακόμα δεν καταλαβαίνετε με τι έχετε να κάνετε…»
Αναφορικά με τις οικολογικές και βιολογικές αναφορές, η ταινία «Άλιεν: Η αναγέννηση», θίγει ζητήματα σχετικά με την ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση και τους κινδύνους από την παραβίαση των ορίων της. Η διαδικασία της αναπαραγωγής του πλάσματος, που περιλαμβάνει και την εκμετάλλευση του ανθρώπινου σώματος ως ξενιστή, μπορεί να ερμηνευθεί ως σχόλιο πάνω στους κινδύνους της γενετικής και της βιοτεχνολογίας, καθώς και στην ευπάθεια της ανθρώπινης φύσης μπροστά σε ανεξερεύνητες ή κακοδιαχειριζόμενες βιολογικές δυνάμεις.
Και τελειώνω με το ότι όλα τα ανωτέρω οδηγούν σε υπαρξιακά και φιλοσοφικά θέματα, που αποτελούν άλλο ένα στοιχείο των ταινιών αυτών. Ο αγώνας για επιβίωση ενάντια στο φονικό πλάσμα και τις εταιρικές δυνάμεις που το διεκδικούν, συμβολίζει την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ζωής και την αέναη μάχη του ανθρώπου να βρει νόημα σε ένα αδιάφορο και συχνά εχθρικό σύμπαν, στο οποίο η τεχνολογία, η γενετική μηχανική και οι εξωγήινες δυνάμεις τείνουν να αλλοιώσουν τη ζωή, ή να εξαλείψουν την ανθρωπιά.
Συμπερασματικά, δεν είναι μόνο η «διασκέδαση» (entertainment) που προσφέρει η σειρά τρομοκρατώντας και αιφνιδιάζοντας το κοινό της, αλλά είναι και η «ψυχαγωγία» (αγωγή της ψυχής) μέσα από μια βαθιά και πολύπλοκη εξερεύνηση κοινωνικών, πολιτικών και φιλοσοφικών θεμάτων που θίγει σε δεύτερο επίπεδο. Βλέπουμε μια κριτική στο κεφάλαιο, την εξουσία, την πατριαρχία, την απανθρωπιά απέναντι στους αστροναύτες-εργαζόμενους και την τεχνολογική υπεροψία, καθώς και μια ανάλυση των υπαρξιακών φόβων και των ανησυχιών της σύγχρονης κοινωνίας. Αρκεί να ρίχνουμε μια διαφορετική, ψύχραιμη -και όχι μόνον έντρομη- ματιά.