Στις σελίδες του, περιλαμβάνεται μια σύντομη ιστορία του νομικού πλαισίου της λογοκρισίας και των ανθρώπων που την ασκούν, η εξέλιξη του ελέγχου της ελληνικής κινηματογραφικής παραγωγής καθώς και οι ταινίες-θύματα αυτού του ελέγχου. Ελληνικές ταινίες που δύσκολα πιστεύει κάποιος ότι είχαν λογοκριθεί και ταινίες που η απαγόρευσή τους χάλασε κόσμο την εποχή που προβλήθηκαν.
Τέλος, υπάρχουν αποσπάσματα πρακτικών από συνεδριάσεις επιτροπών ελέγχου και γενικά ένα σπαρταριστό παρασκήνιο πίσω από τις ταμπέλες «Ακατάλληλον» ή «Αυστηρώς Ακατάλληλον», που αναρτούσαν στο παρελθόν στις προθήκες των κινηματογράφων.
(ISBN: 978-960-88260-9-0 / Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Αμαρυσία / οδός Αμαρυσίας Αρτέμιδος 27 - 15124 Μαρούσι / τηλ: 2108066507 - 2108066485)
* * *
Ακολουθούν οι πρώτες σελίδες και τα Περιεχόμενα του βιβλίου:
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα παλιά χρόνια που η κινηματογραφική εβδομάδα με τις ταινίες πρώτης προβολής ξεκινούσε κάθε Δευτέρα, στα φουαγιέ των χειμερινών κινηματογράφων, εκεί που τοποθετούσαν τις κορνίζες με φωτογραφίες από «έργα» που προβάλλονταν «Σήμερον», «Την Δευτέραν» ή «Προσεχώς», καρφίτσωναν -διαγώνια συνήθως και με πινέζες- μικρά ορθογώνια χαρτόνια με τους χαρακτηρισμούς «Κατάλληλον», «Ακατάλληλον δι’ ανηλίκους» ή «Αυστηρώς Ακατάλληλον». Το ίδιο συνέβαινε και στις εισόδους των θερινών κινηματογράφων, με τη διαφορά ότι το καλοκαίρι προβάλλονταν οι ίδιες ταινίες και δεν υπήρχε Πρώτη Προβολή. Η δε αλλαγή των ταινιών γινόταν ανά διήμερο: Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή-Σαββατοκύριακο.
«Κατάλληλον», «Ακατάλληλον δι’ ανηλίκους» ή «Αυστηρώς Ακατάλληλον», ήταν μια κατηγοριοποίηση που γινόταν εν μέρει αυθαίρετα. Ειδικά ο χαρακτηρισμός «Αυστηρώς Ακατάλληλον», ήταν ένα κόλπο των διανομέων και των αιθουσαρχών, για να προσελκύσουν ενήλικες, όταν κάποια ταινία είχε χαρακτηρισθεί «ακατάλληλη» λόγω έκθεσης γυμνού σώματος ή εξ αιτίας κάποιων τολμηρών ερωτικών σκηνών.
Η ακαταλληλότητα των ταινιών, έγινε θεσμός γύρω στο 1930 και με την πάροδο του χρόνου ορίστηκαν κατηγορίες ηλικιών από το νομοθέτη και τις επιτροπές που ασκούσαν τον έλεγχο των κινηματογραφικών ταινιών. Οι ταινίες χαρακτηρίζονταν «Κατάλληλες» ή «Ακατάλληλες» και επιτρεπόταν η προβολή τους, ή τις απαγόρευαν τελείως, ανάλογα με τη θεματική τους ή με τις εικόνες που προβάλλονταν.
Αυτά τα ταμπελάκια με τους χαρακτηρισμούς, δεν αποτελούσαν απλώς μια υπενθύμιση προς τους εισερχόμενους στην αίθουσα, αλλά και μια αυστηρή προειδοποίηση προς τους νεώτερους, στους οποίους η είσοδος στη σκοτεινή αίθουσα απαγορευόταν «δια ροπάλου» εάν δεν είχαν αστυνομική ταυτότητα που να αποδεικνύει την ηλικία τους.
Το «ρόπαλο» εν προκειμένω, ήταν ο αστυφύλακας στα αστικά κέντρα και ο χωροφύλακας στην επαρχία, οι οποίοι έπαιρναν διαταγή από το Τμήμα Ηθών του τοπικού Τμήματος Ασφάλειας, να εισέρχονται στις αίθουσες αιφνιδιαστικά και να ελέγχουν εάν μεταξύ των θεατών υπήρχαν παιδιά κάτω από τις οριζόμενες κάθε φορά ηλικίες. Εάν διαπίστωναν την ύπαρξη ανηλίκων, τα έβγαζαν έξω και με ένα μπλοκ που είχαν μαζί τους, έκοβαν το σχετικό πρόστιμο στον αιθουσάρχη, που δεν ήταν και μικρό.
Η νομοθεσία ήταν σαφής, περιεκτική και αμείλικτη. Τηρείτο δε, με ευλάβεια από όλους. Καθόριζε τον τρόπο υποβολής των ταινιών για έλεγχο, όριζε τις επιτροπές ελέγχου («Λογοκρισία», όπως τις αποκαλούσαν μονολεκτικά) που έβλεπαν τις ταινίες πριν βγουν στις αίθουσες, καθόριζε τους όρους και τις ηλικίες, προσδιόριζε τα κριτήρια χαρακτηρισμού των κινηματογραφικών ταινιών και όριζε τα όργανα του κράτους, που θα προέβαιναν στους ελέγχους εντός των αιθουσών χωρίς διάκριση μεταξύ ελληνικών και ξένων ταινιών.
Μια διάκριση που την κάνει αυτό το βιβλίο, στο οποίο αναλύεται η έννοια της λογοκρισίας, τα κίνητρα που την επιβάλλουν, η εξέλιξή της, οι νοοτροπίες που επικρατούν ανά εποχή και η σχέση της, αποκλειστικά με τον ελληνικό κινηματογράφο.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η λογοκρισία και οι ελληνικές ταινίες έχουν μια ιδιαίτερη σχέση στην Ελλάδα, η οποία δεν μπορεί να στηριχθεί στα θεωρητικά στερεότυπα, τόσο της λογοκρισίας αυτής καθεαυτής, όσο και του κινηματογράφου, που εμφανίστηκε στη χώρα μας σχεδόν την ίδια εποχή που εμφανίστηκε στην Ευρώπη.
Αυτή η ιδιαίτερη σχέση αναπτύσσεται εδώ αποφεύγοντας την ευρύτερη κοινωνιολογική, πολιτική και θρησκευτική αντιμετώπιση του ελέγχου των προϊόντων της ανθρώπινης σκέψης, καθώς και την ευρύτερη ανάλυση της έννοιας του κινηματογράφου ως κοινωνικο-πολιτικού φαινομένου, ή και ως εργαλείου χειραγώγησης, κατά τη σύγχρονη έκφραση.
Το βιβλίο αυτό παραμένει προσηλωμένο στη σχέση του ελληνικού κινηματογράφου και του ελέγχου του, όπως ασκήθηκε τόσο από το Κράτος, όσο και από διάφορους φορείς, στο ιστορικό πλαίσιο που χαρακτηρίζει τη συντηρητική ελληνική κοινωνία και το οποίο προσδιορίζεται από το τρίπτυχο «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια».
Μια φράση με τρεις όρους-λάστιχο, αφού με την πάροδο των ετών ερμηνεύονται ευρύτερα ή στενότερα, ανάλογα με το είδος της διακυβέρνησης της χώρας, αλλά και ανάλογα με τα ήθη που επικρατούν και μεταβάλλονται από την μιμητική κοινωνία μας. Μιμητική, διότι αφενός δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο λαός της Ελλάδας, παρά το γεγονός ότι βρίσκεται στην άκρη της Βαλκανικής χερσονήσου και γειτονεύει με την πρώην Οθωμανική αυτοκρατορία, από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν έχει σταματήσει να επηρεάζεται από τις μόδες της Δύσης.
Από την άλλη, ο ίδιος ο Έλληνας όταν θέλει να τονίσει την αποστασιοποίησή του από τους «μαλθακούς» ευρωπαίους, στους οποίους «διδάσκαμε την υψηλή έννοια της Δημοκρατίας, όταν αυτοί ήσαν σκαρφαλωμένοι στα δέντρα και έτρωγαν βελανίδια» επικαλείται τη δικαιολογία «εδώ είναι Μπαλκάνια, δεν είναι παίξε-γέλασε». Είναι ο ίδιος Έλληνας που διαμαρτυρόταν όταν του απαγόρευαν να βλέπει ελεύθερα πορνοταινίες στις αθηναϊκές ή περιφερειακές αίθουσες και από την άλλη «έβγαινε από τα ρούχα του» όταν στην τηλεόραση προβάλλονταν μια σκηνή στην οποία δύο άντρες φιλιόντουσαν ερωτικά.
Γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους ασταθούς συμπεριφοράς, προαναφέρθηκε, ότι οι όροι στους οποίους βασίζεται ο έλεγχος των ελληνικών ταινιών, μεταβάλλεται ανάλογα με το είδος τους και με τα ήθη που επικρατούν κάθε φορά, αλλά και από την εκάστοτε πολιτική κατάσταση.
Γύρω από αυτό τον άξονα (ήθη και διακυβέρνηση) έχει δομηθεί η ύλη του ανά χείρας βιβλίου και μάλιστα με ιστορική σειρά. Βιβλίο το οποίο προφανώς δεν διεκδικεί ακαδημαϊκή πρωτιά, αλλά πρωτοτυπία. Η σχέση της λογοκρισίας με τον ελληνικό κινηματογράφο, έχει περιληφθεί σε μεγαλύτερες και εμπεριστατωμένες μελέτες για τη Λογοκρισία ως τμήμα σε ξεχωριστό κεφάλαιο. Επίσης, έχει αναφερθεί σε συνέδρια σχετικά με τη Λογοκρισία στη χώρα μας ως ιδιαίτερο θέμα, ενώ έχει περιληφθεί και σε βιβλία σχετικά με τον ερωτισμό στον κινηματογράφο.
Το παρόν βιβλίο, αποτελεί μια απόπειρα συνολικής και συνοπτικής καταγραφής της ιστορίας, του νομικού πλαισίου, καθώς και της σχέσης της λογοκρισίας με τις ελληνικές κινηματογραφικές ταινίες, από τα πρώιμα χρόνια του κινηματογράφου στη χώρα μας, μέχρι τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, που (όπως αναφέρουν οι Π. Πετσίνη και Δ. Χριστόπουλος στο έργο τους «Η λογοκρισία στην Ελλάδα»): «Η λογοκρισία στην Ελλάδα ήταν επισήμως ο κανόνας, ενώ μετά το 1974, η εξαίρεση». Σήμερα, το ισχύον Σύνταγμα την απαγορεύει ρητά.
Πριν όμως από την ιστορική καταγραφή αυτής της σχέσης επιβάλλεται μια αναφορά στο τι περιλαμβάνει ο όρος Λογοκρισία και ποια είναι η προϊστορία και η εξέλιξή της, καθώς επίσης, και μια σύντομη αναφορά στο πώς εμφανίστηκε και εξελίχθηκε ο κινηματογράφος στη χώρα μας. (...)
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ
Λογοκρισία, κριτές και νοοτροπία
Κίνητρα λογοκρισίας
Κατηγορίες λογοκρισίας
Η ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΡΙΝ ΤΟ 1930
Ιστορικό πλαίσιο
Η πρώτη απόπειρα
Κωστής Παλαμάς και κινηματογράφος
Το πρώτο όριο ανηλικότητας
1925: Νομοθετικό πλαίσιο
1928: Νέα μελέτη Λαμπαδάριου
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1930 – 1939
Ιστορικό πλαίσιο
Γαρδίκας: Περί κινηματογράφου
«Δάφνης και Χλόη»: Ταινία σταθμός
«Κοινωνική σαπίλα»
Λίγο πριν τη δικτατορία Μεταξά
Δικτατορία Μεταξά (1936 – 1940)
Αστυνομικές ταινίες: Οπωσδήποτε ακατάλληλες
Υποχρεωτικά τα «Επίκαιρα»
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1940 - 1949
Ιστορικό πλαίσιο
Δοκιμαστικές προβολές
Εθνική & ηθική διαπαιδαγώγηση
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1950 – 1959
Ιστορικό πλαίσιο
Ελληνικός νεορεαλισμός
«Πικρό ψωμί»
«Μαγική πόλις»
«Οι παράνομοι»
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1960 – 1969
Ιστορικό πλαίσιο
Άνθηση της «τσόντας»
Ο κινηματογράφος στο υπουργείο Βιομηχανίας
Αναζωπύρωση των πολιτικών παθών
«Εταιρεία Θαυμάτων»
«Στέγνωσαν τα δάκρυά μας»
«Νόθος»
Ντοκιμαντέρ υπό απαγόρευση
Αισθητική και υπαινιγμοί
«Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά»
«Συνοικία το Όνειρο»
«Ουρανός»
«Ο Ανήφορος»
Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΏΝ
Η αντικομμουνιστική υστερία
Ποινές σε αιθουσάρχες και γονείς
«Ανοιχτή επιστολή»
«Η κόρη μου η σοσιαλίστρια» κ. ά.
«Στεφανία»
«Όταν σημάνουν οι καμπάνες»
«Το κανόνι και τ' αηδόνι»
«Ξύπνα Βασίλη»
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1970 – 1979
Ιστορικό πλαίσιο
Έλεγχος και των ταινιών μικρού μήκους
Μετά την πτώση της Χούντας
«Θανάση πάρε τ’ όπλο σου»
«Μέγαρα»
«Μέρες του '36»
«Κιέριον»
«Μετά 40 μέρες»
«Θίασος»
«1922»
«Αστραπόγιαννος»
«Βαρθολομαίος»
«Μαύρο + Άσπρο»
«Η Αλίκη δικτάτωρ»
«Οι κυνηγοί»
«Νέμεσις»
«Καγκελόπορτα»
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1980 – 1989
Ιστορικό πλαίσιο
Περιορισμένη καταλληλότητα
«Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο»
«Η δίκη της χούντας»
«Παράσταση για ένα ρόλο»
«Πέφτουν οι σφαίρες σαν το χαλάζι»
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1990 – 1999
Ιστορικό πλαίσιο
Αισθητική τηλεόρασης και πολιτική ορθότητα
«Το μετέωρο βήμα του πελαργού»
«Τα χρόνια της μεγάλης ζέστης»
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 2000
Νέα νοοτροπία, νέα νομοθεσία
Ένας νόμος με «άλλο αέρα»
Χωρίς άδεια τα γυρίσματα αλλά με προϋποθέσεις
Αξιολόγηση καταλληλότητας
===================================================================
Ακολουθούν (με τις ευχαριστίες μου) δημοσιεύσεις για το βιβλίο
* * *
* * *
* * *
* * *
