Με αφορμή την πρόσφατη ταινία «Η μούσα του Μπονάρ» (Bonnard: Pierre et Marthe, 2023) του Μαρτέν Προβόστ, που εστιάζει στη ζωή του Γάλλου ζωγράφου Πιέρ Μπονάρ και της συντρόφου του Μάρτ και εξερευνά τη σχέση τους, την προσωπική τους ζωή και την επιρροή που είχε η Μάρτ στο έργο του, κάθισα και σκέφτηκα πόσο μακρά παράδοση έχει ο κινηματογράφος στην παρουσίαση βιογραφιών (biography).
Ταινιών, που ξεκινώντας από τον τίτλο τους, αναφέρονται σε διακεκριμένα πρόσωπα από διάφορους τομείς, όπως η πολιτική, η τέχνη, η μουσική, η επιστήμη, ο αθλητισμός και άλλους, οι οποίες πολλές φορές συγχέονται, ως είδη, με άλλες ταινίες που ασχολούνται μόνο με μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο της ζωής του «βιογραφούμενου», όπως για παράδειγμα, ο «Van Gogh» (1991) του Μορίς Πιαλά που αφηγείται τις 67 τελευταίες ημέρες του διάσημου ζωγράφου. Ή ακόμα και άλλες που χρησιμοποιούν ως «φόντο» τη βιογραφία κάποιου ιστορικού προσώπου για να αναπτύξουν μια διαφορετική ιστορία, όπως «Ο λύκος της Wall Street» (The Wolf of Wall Street, 2013) του Μάρτιν Σκορτσέζε, στην οποία η βιογραφία του Τζόρταν Μπέλφορτ χαρακτηρίζεται επιπλέον και από τα υπο-είδη Dark Comedy, Satire, True Crime, Comedy, Crime και Drama και όπως επίσης «Οι κόκκινοι» (Reds, 1981) του Γουόρεν Μπίτι, που αφηγείται την ιστορία του δημοσιογράφου Τζον Ριντ, ο οποίος ήθελε να μεταλαμπαδεύσει το πνεύμα και την ιδεολογία της επανάστασης των μπολσεβίκων στις ΗΠΑ και χαρακτηρίζεται ως Historical Epic, Romantic Epic, Drama, History και Romance (αρκεί να ρίξετε μια ματιά στη μεγαλύτερη βάση κινηματογραφικών δεδομένων του κόσμου την imdb, και θα καταλάβετε τι εννοώ). Ταινίες, τις οποίες το εμπορικό κύκλωμα κατατάσσει -μεταξύ άλλων- και στο είδος Biography, περιπλέκοντας κατά κάποιο τρόπο τις απαιτήσεις του κοινού, το οποίο προκειμένου να ενημερωθεί στο τι ακριβώς πάει να δει, πρέπει να καταφεύγει -για να ευλογήσουμε τα γένια μας- στους κριτικούς κινηματογράφου.
Αναφερόμενος σε ταινίες που εξετάζουν τη ζωή και την κληρονομιά πολιτικών προσώπων ή ιστορικών ηγετών, θα έφερνα ως παραδείγματα, την ταινία «Gandhi» (1982) του Ρίτσαρντ Ατένμπορο με τον Μπεν Κίνγκσλεϊ, ώστε να έχετε μια πλήρη εικόνα της ζωής του Μαχάτμα Γκάντι, ενός δικηγόρου που έγινε ο διάσημος ηγέτης των ινδικών εξεγέρσεων, ενάντια στη βρετανική κυριαρχία μέσω της φιλοσοφίας της «μη βίαιης διαμαρτυρίας» καθώς και την ταινία «Lincoln» του Στίβεν Σπίλμπεργκ με τον Ντάνιελ Ντέι Λιούις, στο ρόλο του προέδρου που διατήρησε την ένωση και μέσω της Διακήρυξης Χειραφέτησης του 1863 καταπολέμησε τη δουλεία στις ΗΠΑ.
Συνεχίζοντας με ταινίες που ασχολούνται με την προσωπική και επαγγελματική ζωή διακεκριμένων καλλιτεχνών και μουσικών, δεν θα σας πρότεινα την πρώτη ταινία που μου έρχεται στο νου και είναι η «Amadeus» (1984) του Μίλος Φόρμαν, η οποία αναφέρεται μεν στη ζωή του Αμαντέους Μότζαρτ, αλλά από την οπτική γωνία του ανταγωνιστή του, μουσουργού Αντόνιο Σαλιέρ (τον υποδύεται ο Μάρεϊ Άμπραχαμ), ο οποίος τον ζήλευε και θα ήθελε να ήταν εκείνος που θα δημιουργούσε τα αριστουργήματα του Μότσαρτ. Για την κατηγορία αυτή, των βιογραφιών διακεκριμένων μουσικών, θα επικαλεστώ ως πλέον αντιπροσωπευτική, την πιο πρόσφατη ταινία «Bohemian Rhapsody» (2018) του Μπράιαν Σίνγκερ, με τον Ραμί Μαλέκ στο ρόλο του Φρέντι Μέρκιουρι, που είναι πιο άμεση και πιο αγνά τοποθετημένη στο είδος. Διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία της σωστής βιογραφίας (Biography, Drama, Music), που πλησιάζει αυτό που «γραφειοκρατικά» θα παρομοιάζαμε με ένα CV (Curriculum Vitae) του αείμνηστου Φρέντι Μέρκιουρι. Και δεν ξεχνάω βεβαίως, την ταινία «Ray» (2004) του Τέιλορ Χάκφορντ με τον Τζέιμι Φοξ, η οποία είναι μια κλασική Biography του θρυλικού μουσικού Ρέι Τσαρλς, από την παιδική του ηλικία μέχρι την κορυφή της καριέρας του. Μπορούν όμως όλες οι ταινίες να είναι αναλυτικές όπως τα CV, τα «βιογραφικά σημειώματα»;
Στην κατηγορία των ταινιών για επιστήμονες και εφευρέτες, έχουμε για παράδειγμα, τον «Oppenheimer» (2023) του Κρίστοφερ Νόλαν με τον Κίλιαν Μέρφι στο ρόλο του «εφευρέτη της ατομικής βόμβας», η οποία μπορεί να μην εξιστορεί αναλυτικά τη ζωή του, αλλά αποτελεί ένα ψυχογράφημα της προσωπικότητάς του. Από άποψη διάρκειας της ταινίας, δεν έμεινα ενθουσιασμένος (3 ώρες!), αλλά δεν παύει να έχει ενδιαφέρον μια προσωπικότητα, όπως εκείνος.
Στον ίδιο χώρο, των βιογραφιών που αναδεικνύουν τις επιστημονικές και τεχνολογικές καινοτομίες και τις προσωπικές προκλήσεις των πρωταγωνιστών τους, μπορώ να συμπεριλάβω επίσης και την ταινία «Το παιχνίδι της μίμησης» (The Imitation Game, 2014) του Μόρτεν Τίλντουμ με τον Μπένεντικτ Κάμπερμπατς στο ρόλο του Άλαν Τιούρινγκ, Bρετανού μαθηματικού, καθηγητή της λογικής και κρυπτογράφου, που θεωρείται «πατέρας της επιστήμης των υπολογιστών».
Στην ίδια κατηγορία επίσης, κατατάσσεται και η ταινία «Ένας υπέροχος άνθρωπος» (A Beautiful Mind, 2001) του Ρον Χάουαρντ με τον Ράσελ Κρόου στο ρόλο μιας μαθηματικής ιδιοφυΐας, του Τζον Νας, που έκανε νωρίς στην καριέρα του, μια εκπληκτική ανακάλυψη και στάθηκε στα πρόθυρα της διεθνούς αναγνώρισης, αλλά σύντομα βρέθηκε σε ένα οδυνηρό ταξίδι αυτοανακάλυψης και στη συνέχεια κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες του.
Όμως, η πιο αντιπροσωπευτική Biography επιστήμονα, είναι «Η θεωρία των πάντων» (The Theory of Everything, 2014) του Τζέιμς Μαρς, με τον Έντι Ρέντμεϊν στο ρόλο του διάσημου Στίβεν Χόκινγκ, που γνώρισε πρωτοφανή επιτυχία στον τομέα της φυσικής, παρά το γεγονός ότι διαγνώστηκε με ασθένεια των κινητικών νευρώνων σε ηλικία 21 ετών. Η ταινία δείχνει με συγκλονιστικό τρόπο, πώς ο Χόκινγκ νικά τα όσα τρομερά του συμβαίνουν, ενώ ταυτόχρονα η πρώτη του σύζυγος Τζέιν τον βοηθά πιστά.
Και για να ολοκληρώσω, με βιογραφίες αθλητών που ξεπέρασαν εμπόδια και κατέκτησαν κορυφές στον αθλητισμό, πρέπει να αναφερθώ στην ταινία «Πελέ: Η ιστορία ενός θρύλου» (2016) των αδερφών Ζίμπαλιστ με τον Βίνσεντ Ντ’ Ονούφριο, η οποία αναφέρεται στην άνοδο του Πελέ από τις φτωχογειτονιές του Σάο Πάολο μέχρι την πρώτη νίκη της Βραζιλίας στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου σε ηλικία 17 ετών. Ο «Πελέ» είναι ένα γνήσιο βιογραφικό δράμα, όπως άλλωστε και η ταινία «Ο άνθρωπος που ταπείνωσε τον Χίτλερ» (Race, 2016) του Στίβεν Χόπκινς με τον Στεφάν Τζέιμς στο ρόλο του Τζέσε Όουενς, του οποίου η επιθυμία γίνει ο μεγαλύτερος αθλητής στίβου στην ιστορία, τον ώθησε στη συμμετοχή του στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936, όπου αντιμετώπισε το όραμα του Αδόλφου Χίτλερ για την υπεροχή της Αρίας φυλής.
Στο χώρο του αθλητισμού, υπάρχουν και αρκετές βιογραφίες πυγμάχων (αν και προσωπικά δεν θεωρώ άθλημα, το να βλέπω δυο ανθρώπους να χτυπιούνται αλύπητα και πολλές φορές προκαλώντας ανεπανόρθωτες βλάβες ο ένας στον άλλο), όπως η ταινία «Οργισμένο είδωλο» (Raging Bull, 1980) του Μάρτιν Σκορτσέζε με τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο που παρουσιάζει τη ζωή του μποξέρ Τζέικ Λαμότα, καθώς και η ταινία «Ali» (2001) του Μάικλ Μαν με τον Γουίλ Σμιθ, η οποία επικεντρώνεται σε μια συγκεκριμένη περίοδο (1964 ως 1974) της ζωής του πυγμάχου Μοχάμεντ Άλι.
Τέλος, για να μην ξεχνιόμαστε, υπάρχουν και οι βιογραφίες που εστιάζουν στις μάχες για κοινωνική δικαιοσύνη και για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που δίνουν διάφοροι κοινωνικοί ακτιβιστές ή σημαντικές προσωπικότητες, όπως ας πούμε η ταινία «Erin Brockovich» (2000), που αφορά σε μια Αμερικανίδα δικηγόρο, συνήγορο καταναλωτών και περιβαλλοντική ακτιβίστρια που συνέβαλλε σε μια καταγγελία κατά της Pacific Gas & Electric Company και αφορούσε τη μόλυνση των υπόγειων υδάτων στο Χίνκλεϊ της Καλιφόρνια, ή η ταινία «12 χρόνια σκλάβος» (12 Years a Slave, 2013) που αφορούσε στην αληθινή ιστορία του Σόλομον Νόρθαπ, ενός ελεύθερου μαύρου άνδρα που απήχθη και πουλήθηκε ως σκλάβος.
Ανεξάρτητα πάντως, από τις καθαρόαιμες βιογραφικές ή τις διαφορετικών ειδών ταινίες (Epic, War, Crime, Love Story, Comedy κλπ.) που χρησιμοποιούν ως «φόντο» κάποια βιογραφία, όλες -που προανέφερα- και πολλές περισσότερες που θα απαιτούσαν ολόκληρο τόμο για να τις αναπτύξουμε, προσφέρουν ένα παράθυρο στη ζωή και παρουσιάζουν τις εμπειρίες σημαντικών προσώπων, επιτρέποντας έτσι στο κινηματογραφόφιλο κοινό να κατανοήσει καλύτερα τις επιτυχίες, ή τις αποτυχίες και όλα τα ανθρώπινα στοιχεία αυτών των χαρακτήρων.
Μέσα από αυτές τις ταινίες, τις «εν ευρεία εννοία» βιογραφικές, κάθε άτομο, μεγάλο ή μικρό, μπορεί να εμπνευστεί, να προβληματιστεί και να εκπαιδευτεί στη συνέχεια, για την ιστορία και την κληρονομιά που αφήνουν τα πρόσωπα που βιογραφούνται.
(Δημοσιεύτηκε στην Αμαρυσία)