Ο Ηδονοβλεψίας είναι ένα βρετανικό ψυχολογικό θρίλερ που κυκλοφόρησε στις 16/5/1960, ακριβώς ένα μήνα πριν το Ψυχώ του Χίτσκοκ (16/6/1960, σύμφωνα με το imdb) και αρχικά κατακρίθηκε και έβλαψε την καριέρα του Πάουελ, ενώ αργότερα αναγνωρίστηκε ως αριστούργημα, σε αντίθεση με το Ψυχώ, που παρά την αρχική σοκαριστική υποδοχή, έγινε αμέσως επιτυχία και συνέβαλε θετικά στην καριέρα του Χίτσκοκ. Έχουν γραφτεί πολλά και για τις δύο ταινίες. Ας γράψω κι εγώ μερικά, ξεκινώντας από τον υπό κρίση Ηδονοβλεψία, με την αποκατεστημένη εικόνα.
Η ταινία του Πάουελ εξερευνά θέματα όπως η ηδονοβλεψία, ο φόβος, η παιδική κακοποίηση και η ψυχοπαθολογία. Έγινε διάσημη ταινία, για την καινοτόμα χρήση της κάμερας, η οποία επιτρέπει στους θεατές να βλέπουν τα γεγονότα από την οπτική γωνία του δολοφόνου. Η σκηνοθεσία του Πάουελ και το σενάριο, της προσδίδουν μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα και βάθος.
Η ιστορία ακολουθεί τον Μαρκ Λιούις, έναν νεαρό εικονολήπτη που εργάζεται σε στούντιο κινηματογράφησης και παράλληλα δημιουργεί ντοκιμαντέρ με σκοπό την καταγραφή των φόβων των ανθρώπων. Ο Μαρκ (ίσως ο πρώτος serial killer στο σινεμά) έχει διαταραγμένη ψυχολογία λόγω των τραυματικών παιδικών του εμπειριών και χρησιμοποιεί την κάμερά του για να καταγράφει τις δολοφονίες των γυναικών, επιδιώκοντας να αποτυπώσει την αληθινή έκφραση του φόβου στο πρόσωπό τους τη στιγμή που τις δολοφονεί.
Ο Μαρκ ως χαρακτήρας, είναι ντροπαλός, εσωστρεφής και είναι ψυχολογικά τραυματισμένος από τον πατέρα του, έναν διάσημο ψυχολόγο, που τον χρησιμοποιούσε ως πειραματόζωο σε μελέτες για την παιδική ψυχολογία και τον φόβο. Τραγικό!
Με βάση αυτόν τον άξονα η ταινία κεντράρει: Πρώτα, στην ηδονοβλεψία τόσο ως προσωπική εμμονή του πρωταγωνιστή, όσο και ως μέσο για να εμπλέξει το κοινό στην αφήγηση. Ύστερα, στην ψυχολογική διάσταση του τρόμου, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας επηρεάζουν την ενήλικη ζωή και τέλος, σχολιάζει (μέσα από την κάμερα του Τομ) τη δύναμη του κινηματογράφου να αιχμαλωτίζει και να αναπαράγει τον φόβο, αλλά και την ηθική διάσταση της καταγραφής της πραγματικότητας.
Εδώ πρέπει να αναφερθεί, ότι η ταινία αντιμετωπίστηκε με αμφιλεγόμενες κριτικές όταν κυκλοφόρησε. Πολλοί κριτικοί της εποχής την βρήκαν σοκαριστική και ανήθικη. Ωστόσο, με την πάροδο των ετών, η ταινία αναγνωρίστηκε για την καλλιτεχνική της αξία και την τολμηρή της θεματολογία. Θεωρείται πλέον πρόδρομος των σύγχρονων ψυχολογικών θρίλερ και έχει αναγνωριστεί ως μια από τις σημαντικότερες ταινίες του είδους. Λέγεται ότι ο Ντάριο Αρζέντο και ο Μάριο Μπάβα έχουν επηρεαστεί έντονα από αυτήν, όπως και άλλοι μετέπειτα σκηνοθέτες.
Σήμερα, που το splatter και το slasher σαν κινηματογραφικά είδη έχουν γίνει κοινός τόπος, ο Ηδονοβλεψίας έχει αποκατασταθεί ως κλασικό έργο παγκοσμίως και συχνά αποτελεί case study κινηματογράφου και ψυχολογίας, καθώς είναι σημαντική για την ανάλυση της σχέσης μεταξύ θεατή και ταινίας.
Η σύγκριση μεταξύ του Ηδονοβλεψία και του Ψυχώ, στην οποία προαναφέρθηκα, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.
Εκτός του γεγονότος ότι και οι δύο κυκλοφόρησαν το 1960, οι δυο ταινίες μοιάζουν θεματικά, διότι εξερευνούν την ψυχολογία του τρόμου και τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Ως κεντρικό χαρακτήρα έχουν και οι δύο έναν ψυχικά διαταραγμένο άντρα. Τον Μαρκ ο Ηδονοβλεψίας και τον Νόρμαν (Άντονι Πέρκινς) το Ψυχώ, ενώ και οι δύο προκάλεσαν σοκ και αντιδράσεις από το κοινό και τους κριτικούς όταν κυκλοφόρησαν, λόγω ακριβώς της τολμηρής θεματολογίας τους.
Ποιες είναι οι διαφορές τους; Πρώτα είναι η σκηνοθετική προσέγγιση: Ο Ηδονοβλεψίας, εστιάζει έντονα στην ηδονοβλεψία, χρησιμοποιώντας την κάμερα του πρωταγωνιστή για να ενσωματώσει το κοινό στην οπτική γωνία του δολοφόνου. Ο Πάουελ εδώ, δημιουργεί μια αίσθηση συνενοχής για τον θεατή. Αντίθετα, ο Χίτσκοκ χρησιμοποιεί τεχνικές suspense και ανατροπές (twists, που λένε σήμερα) στην πλοκή για να κρατήσει το κοινό σε αγωνία. Η σκηνή του ντους, για παράδειγμα, είναι εμβληματική για τον αιφνιδιασμό του θεατή και τη σοκαριστική της φύση.
Ύστερα, διαφέρουν στην πλοκή, φυσικά: Ο Ηδονοβλεψίας εστιάζει από την αρχή στη ζωή του εικονολήπτη που καταγράφει τις δολοφονίες του. Η ιστορία του, εξετάζει τις ψυχολογικές συνέπειες της παιδικής κακοποίησης και την εμμονή του με τον φόβο. Αντίθετα, στο Ψυχώ, η ιστορία περιστρέφεται γύρω από τη Μάριον, που κλέβει χρήματα και καταλήγει στο απομονωμένο μοτέλ, στο οποίο ο Νόρμαν «ζει με τη μητέρα του». Η πλοκή περιλαμβάνει σημαντικές ανατροπές και εξετάζει τις ψυχολογικές διαταραχές του Νόρμαν, μέσα από την έρευνα για την κλέφτρα Μάριον.
Τέλος, διαφέρουν από άποψη στυλ και αισθητικής: Ο έγχρωμος Ηδονοβλεψίας χρησιμοποιεί μια πιο έντονη και προσωπική κινηματογραφική γλώσσα, με έμφαση στις εκφράσεις του προσώπου και στις αντιδράσεις των θυμάτων. Αντίθετα, το ασπρόμαυρο Ψυχώ (που προσωπικά μου αρέσει περισσότερο) έχει μια πιο κλασική κινηματογραφική προσέγγιση. Δεν κάνει συνένοχο τον θεατή, αλλά τον αιφνιδιάζει με δυνατές εικόνες, σκηνές και soundtrack του Μπέρναρντ Χέρμαν, που μένουν ανεξίτηλες στη μνήμη του θεατή (και στην ιστορία του κινηματογράφου).
Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να παραδεχθούμε ότι και οι δύο ταινίες, αν και διαφορετικές στην προσέγγιση και την εκτέλεση, έχουν συμβάλει σημαντικά στην εξέλιξη του ψυχολογικού θρίλερ και συνεχίζουν να επηρεάζουν σκηνοθέτες και κοινό μέχρι σήμερα. (Κριτική μου για το myFilm)
INFO
Ο Ηδονοβλεψίας προβάλλεται στις αίθουσες από 20/6/2024
Είδος: Θρίλερ, Τρόμου, 101΄
Χώρα: Ηνωμένο Βασίλειο, 1960
Σκηνοθεσία: Μάικλ Πάουελ
Παίζουν: Καρλ Μπομ, Μόιρα Σίρερ, Άννα Μάσεϊ, Μάξιν Όντλεϊ