Παρακολουθώντας την ταινία «Οπενχάιμερ» για δεύτερη φορά (μαζί με την Αθηνά), σκεφτόμουν πόσο καλά κάνω που ξεχωρίζω την ψυχαγωγία από τη διασκέδαση σε μια ταινία (το έχω ξαναγράψει εδώ παλαιότερα, αλλά και στο προσωπικό μου ιστολόγιο), αφού οι ιστορικές αναπαραστάσεις όπως αυτή του Κρίστοφερ Νόλαν, μπορούν να προσφέρουν μόνο ψυχαγωγία (αγωγή της ψυχής) στο κοινό.
Άλλωστε, πώς να διασκεδάσεις από μια, κατ’ επίφαση, βιογραφία ενός ανθρώπου που συνέβαλε στη δημιουργία μιας ολέθριας βόμβας; Γράφω «κατ’ επίφαση», επειδή δεν πιστεύω ότι ο Νόλαν ξύπνησε μια μέρα ξαφνικά και είπε «ας γυρίσω μια ταινία για τον Οπενχάιμερ για να κάνω φιγούρα», η οποία μάλιστα, δεν αφορά αποκλειστικά τον Οπενχάιμερ.
Αφορούσε ένα ολόκληρο σύστημα: ένα ακαδημαϊκό, εκπαιδευτικό, πολιτικό και στρατιωτικό σύμπλεγμα, που ο κάθε τομέας του προχωρούσε τις έρευνες για τους δικούς του λόγους, το δικό του prestige. Μέχρι που, μετά τις δοκιμές, ο στρατός έχοντας πείσει την πολιτική εξουσία, ανέλαβε τη μαζική παραγωγή βομβών… προς κατανάλωση. Μέσα δε από το κλίμα του (δημιουργικού) ανταγωνισμού που υπήρχε αποφάσισαν στο τέλος να αποδομήσουν τον Οπενχάιμερ, που είχε γίνει και εξώφυλλο στο έγκυρο περιοδικό ΤΙΜΕ ως ο «πατέρας της βόμβας». Τον απομυθοποίησαν, όσοι είχαν βγει χαμένοι: από επιστημονική άποψη αφού ο Οπενχάιμερ πήρε τα εύσημα, από πολιτική δε άποψη αφού δεν ήταν αυτοί που έδωσαν τέλος στον πόλεμο.
Ο «Οπενχάιμερ» του Νόλαν (του σκηνοθέτη «επικών φιλμ φαντασίας» Interstellar, Inception, The Dark Knight), δεν είναι ντοκιμαντέρ. Είναι μυθοπλασία πάνω στο βιογραφικό βιβλίο «American Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheime» των Κάι Μπερντ και Μάρτιν Σέργουιν. Και ως μυθοπλασία, σε σενάριο Νόλαν επίσης, ενός «συναρπαστικού» Οπενχάιμερ με τη μορφή του επιτυχημένου από τη σειρά Peaky Blinders Κίλιαν Μέρφι, προσελκύει το κοινό το οποίο ενίοτε ψυχαγωγείται καθοδηγούμενο «σε συγκεκριμένη οπτική του παρελθόντος»(1). Την οπτική, που στο φιλμ διαμοιράζει την ευθύνη, σε όλο το «σύστημα» και ουσιαστικά του δίνει «συγχωροχάρτι» για την είσοδο του κόσμου στον Ψυχρό Πόλεμο και στην Πυρηνική Εποχή.
Θεωρήθηκαν πλεονεκτήματα αυτού του τρίωρου εγχειρήματος ο ήχος, οι θόρυβοι (όπως και στη «Δουνκέρκη» του Νόλαν) και η μουσική η οποία καλύπτει -συνεχώς ως «μουσικό χαλί»- όλη την επιστημονικο-πολιτικο-στρατιωτική φλυαρία της ταινίας.
Θυμήθηκα τη μουσική του Μπέρναρντ Χέρμαν στο «Ψυχώ» (1960) του «δάσκαλου» Χίτσκοκ, όπου η σκηνή της δολοφονίας στο μπάνιο, θα ήταν ένα Τίποτα χωρίς εκείνα τα «παράφωνα γκλισσάντι των βιολιών»(2), που συμπλήρωναν τη μανία του δολοφόνου, εκδήλωναν τον πανικό του θύματος και προκαλούσαν τρόμο στο θεατή.
=========================
(1) Συνέντευξη Χρήστου Δερμεντζόπουλου (καθηγητή Ανθρωπολογίας της Τέχνης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο) στο www.ertnews.gr.
(2) Μικρή ιστορία για την κινηματογραφική μουσική (Περιοδικό Μουσικά, Νοέμβριος 2003)
(Από τη μόνιμη στήλη μου στην έντυπη Αμαρυσία του Σαββάτου 2/9/23)