Το γεγονός ότι συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από το θάνατο του συγγραφέα σημαίνει ότι από την 1η Ιανουαρίου 2021, για τα κείμενά του δεν απαιτείται άδεια για την έκδοσή τους. Τα πνευματικά δικαιώματα παύουν και τα έργα του ανήκουν στην κατηγορία του Public Domain, έχουν περιέλθει, δηλαδή, σε δημόσια χρήση.
Αυτό στάθηκε αφορμή, εκτός από τα σχετικά αφιερώματα σε εφημερίδες και περιοδικά, να κυκλοφορήσουν –σχεδόν ταυτόχρονα– τέσσερις μεταφράσεις και των δύο αυτών έργων: της Κατερίνας Σχινά για λογαριασμό των εκδόσεων Μεταίχμιο, του Αυγούστου Κορτώ για τις εκδόσεις Ψυχογιός, του Αλέξη Καλοφωλιά για τις εκδόσεις Μίνωας και της Μαρίας Καρβέλα των εκδόσεων Ωκεανίδα. Από αυτές τις εκδόσεις, η τελευταία (της Ωκεανίδας) διατέθηκε δωρεάν μέσω δύο τευχών της εφημερίδας Καθημερινή της Κυριακής και έσπευσα να τα προμηθευτώ, για έναν και μόνο λόγο: Τα είχα διαβάσει σε νεαρή ηλικία στο πρωτότυπο (στα Αγγλικά) και με συγκλόνισαν, αλλά έκτοτε, παρά τις συχνές αναφορές που έκανα σε διάφορα δημοσιεύματά μου (αφιερώματα ή χρονογραφήματα) για αυτά τα «σημαδιακά» (όπως τα αποκαλούσα) βιβλία, δεν είχε τύχει να τα διαβάσω ποτέ, στα Ελληνικά. Είχε τύχει όμως να δω τις κινηματογραφικές αποδόσεις τους.
* * *
Πρώτα της «Φάρμας των ζώων» σε μια ειδική βραδιά στο Βρετανικό Συμβούλιο, γύρω στη δεκαετία του ’70, αν θυμάμαι καλά. Ήταν μια ταινία κινουμένων σχεδίων συμπαραγωγής Ηνωμένου Βασιλείου και ΗΠΑ (1953), διάρκειας 72΄, σε σκηνοθεσία Joy Batchelor και John Halas, με αφηγητή τον Gordon Heath. Μετά το τέλος της προβολής δε, είχε ακολουθήσει συζήτηση για τον συγγραφέα που με τα γραπτά του καταδίκαζε με δύναμη τόσο τον καπιταλισμό όσο και τον κομμουνισμό και από την οποία συζήτηση έβγαινε το συμπέρασμα, ότι χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση και περιφρούρηση για να μην ολισθήσει κάποια κυβέρνηση στον ολοκληρωτισμό. Πολύ ενδιαφέρον και πάντα επίκαιρο, αφού η διάψευση των προσδοκιών που γεννάει μια επανάσταση, η κατάργηση τη υφιστάμενης αδικίας και η αντικατάστασή της από τη νέα αδικία, είναι διαχρονικά στην ανθρώπινη ιστορία.
* * *
Αργότερα, το 1984 (τη χρονιά που αντιστοιχούσε στον τίτλο του δεύτερου μυθιστορήματος του George Orwell) κυκλοφόρησε και η ομότιτλη ταινία, παραγωγής Ηνωμένου Βασιλείου, διάρκειας 113΄, σε σκηνοθεσία Michael Radford και πρωταγωνιστές τους John Hurt, Richard Burton, Suzanna Hamilton και Cyril Cusack. Η ταινία έκανε πάταγο μιας και το tagline ανέφερε: «Η χρονιά της ταινίας. Η ταινία της χρονιάς». Ο John Hurt υποδυόταν τον κεντρικό ήρωα Γουίνστον Σμιθ και ο Richard Burton που πέθανε μετά τα γυρίσματα (και του αφιερώθηκε η ταινία) υποδυόταν τον Ο’ Μπράιαν, τον άνθρωπο που εμπιστεύθηκε ο Γουίνστον Σμιθ και τελικά ήταν μυστικός αστυνομικός και ανακριτής της Αστυνομίας Σκέψης.
Ένα δυστοπικό φιλμ, που απέδιδε θαυμάσια το κλίμα, όπως θα το ήθελε ο συγγραφέας, που αν ζούσε σήμερα και παρακολουθούσε τα όσα συνέβησαν πρόσφατα στις ΗΠΑ, αλλά ταυτόχρονα σε ολόκληρο τον κόσμο, θα τρόμαζε και ο ίδιος. Και θα απελπιζόταν διαπιστώνοντας ότι όσα συμβαίνουν με τα fake news δεν απέχουν πολύ από τη «διπλή σκέψη» του «1984». Δεν διαφέρουν από τις διακινούμενες ψευδείς πληροφορίες μέσα από το διαδίκτυο.
* * *
Έχοντας διαβάσει στο πρωτότυπο τα βιβλία και έχοντας δει και τις δύο ταινίες μέχρι το 1984, δεν μου ήταν δύσκολο πλέον να αναφερθώ αργότερα, σ’ αυτά.
Το καλοκαίρι του 2014 έκανα ένα αφιέρωμα στην Αμαρυσία (26/8/2014) για τα «Δέκα βιβλία που με σημάδεψαν». Δέκα μυθιστορήματα ή δοκίμια μεταξύ των οποίων τρία ξενόγλωσσα και «εξωσχολικά», όπως αναφερόταν στον υπότιτλο του αφιερώματος, τα οποία παρέθετα χρονολογικά μαζί με τους λόγους που με είχαν συγκινήσει, συγκλονίσει ή επηρεάσει από την παιδική μου ηλικία μέχρι τα πανεπιστημιακά μου χρόνια.
Τα δύο βιβλία του George Orwell κατελάμβαναν την 3η και την 4η θέση (όσο και να μην το πιστεύετε, μετά τον «Δράκουλα» του Αβραάμ Στόουκερ και τον «Μάγκα» της Πηνελόπης Δέλτα) και να τι έγραφα στην Αμαρυσία για το καθένα από αυτά.
«Animal Farm» του George Orwell (Penguin Modern Classics, 1963)
Το διάβασα για τις εξετάσεις του Lower του Cambridge University και μου άρεσε, επειδή έδειχνε πόσο στραβά μπορούν να πάνε οι λαϊκές επαναστάσεις, των οποίων οι ηγέτες υιοθετούν συνθήματα τόσο ρευστά («Όλα τα ζώα είναι ίσα»), ώστε να μεταβάλλονται εύκολα («Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα») και να μπερδεύουν τον απλό λαό τους. Δεν θα ξεχάσω το τέλος του βιβλίου, όπου τα ηγετικά γουρούνια έπρεπε αναγκαστικά να υπογράψουν συνθήκες (τουλάχιστον εμπορικές) με τον έξω κόσμο και διοργανώνουν σύσκεψη με τους ανθρώπους, αλλά γίνεται τέτοιος καυγάς, ώστε «δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τα γουρούνια από τους ανθρώπους», όπως λέει ο γαϊδαράκος που παρακολουθεί κρυφά τη σύσκεψη. Το πιάσατε το υπονοούμενο.
«Nineteen Eighty-Four» του George Orwell (Penguin Modern Classics, 1972)
Το γνωστό «1984» που το διάβασα σχεδόν ταυτόχρονα με το προηγούμενο, επειδή μου άρεσε η υπόθεσή του, όπως παρουσιαζόταν στο τέλος του «Animal Farm», ανάμεσα στα έργα του ιδίου. Σ’ αυτό, η Επανάσταση έχει πετύχει και στο μέλλον, εν έτει 1984 το Κόμμα κυβερνά με τέσσερα Υπουργεία: το Υπουργείο Ειρήνης που κηρύσσει τους πολέμους, το Υπουργείο Αγάπης που τηρεί Τάξη και Ασφάλεια με την Αστυνομία Σκέψης, το Υπουργείο Αφθονίας που φροντίζει για τις μόνιμες ελλείψεις της αγοράς και το Υπουργείο Αλήθειας που κάνει την προπαγάνδα. Πώς να μη το διαβάσω, ύστερα από τέτοια παρουσίαση. Το θεώρησα και το θεωρώ ακόμα συγκλονιστικό.
Συμπερασματικά θα πρότεινα αυτά τα δύο μυθιστορήματα να μην απουσιάζουν από καμία βιβλιοθήκη και τώρα που κυκλοφορούν με αφορμή την επέτειο θανάτου του George Orwell, έχετε πολλές επιλογές για να τα αποκτήσετε (Εκδόσεις: Μεταίχμιο, Μίνωας, Ψυχογιός, Ωκεανίδα)
(Το αφιέρωμα αυτό δημοσιεύτηκε στις 30/1/2021 στην έντυπη Αμαρυσία)