Ως πρόλογο, θεωρώ ότι η κριτική κινηματογράφου είναι μια σημαντική πτυχή της πολιτιστικής ζωής, με πολλαπλούς ρόλους και λειτουργίες που επηρεάζουν, τόσο τους δημιουργούς όσο και το κοινό, αφού εξετάζει τις ταινίες από διάφορες οπτικές γωνίες και συμβάλλει στην ερμηνεία, την αξιολόγηση και την κατανόηση του κινηματογραφικού μέσου. Επιτρέψτε μου να γίνω λίγο αναλυτικός.
Η κριτική
Εν πρώτοις, θεωρώ ότι η κριτική προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει τα νοήματα μιας ταινίας, να αναδείξει τα θέματα, τις ιδέες και τις προθέσεις του δημιουργού. Μέσω της ανάλυσης στοιχείων (όπως η σκηνοθεσία, η φωτογραφία, το σενάριο, η μουσική και η ερμηνεία), βοηθά το κοινό να κατανοήσει βαθύτερα το έργο. Πολλές φορές, η κριτική αναδεικνύει πτυχές που μπορεί να μην είναι προφανείς κατά την πρώτη ανάγνωση μιας ταινίας.
Δεύτερη πεποίθησή μου είναι ότι, η κριτική λειτουργεί ως μέτρο αξιολόγησης για τις ταινίες, θέτοντας κριτήρια ποιότητας, πρωτοτυπίας και καλλιτεχνικής αξίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την κινηματογραφική βιομηχανία, καθώς επηρεάζει το κοινό στη λήψη αποφάσεων για το ποιες ταινίες θα παρακολουθήσει. Η θετική κριτική μπορεί να ενισχύσει την εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία μιας ταινίας, ενώ η αρνητική μπορεί να αποτρέψει θεατές ή να προκαλέσει συζητήσεις.
Τρίτον, πιστεύω ότι οι κριτικές συμβάλλουν στη γενικότερη παιδεία του κοινού, παρέχοντας πληροφορίες για την ιστορία του κινηματογράφου, τα διάφορα κινηματογραφικά είδη και τις τεχνικές αφήγησης. Η κριτική, ως γνώση του μέσου, προσφέρει το πλαίσιο μέσα στο οποίο το κοινό μπορεί να εκτιμήσει την ταινία όχι μόνο ως διασκέδαση (entertaining), αλλά και ως αγωγή της ψυχής (ψυχαγωγία). Αυτή είναι μια διάκριση στην οποία επιμένω: είναι άλλο πράγμα η διασκέδαση, (η πλάκα, το εύκολο γέλιο, ο χαβαλές του εξώστη) και άλλο οι προβληματισμοί που θέτει το θέμα μιας ταινίας και οι οποίοι μπορούν να προκαλούν συζητήσεις.
Τέταρτον, θεωρώ ότι η κριτική αποτελεί γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ των δημιουργών και του κοινού. Προκαλεί διάλογο και ανταλλαγή απόψεων για τις κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές διαστάσεις των ταινιών. Μέσω αυτής, οι ταινίες εντάσσονται στη δημόσια συζήτηση, αναδεικνύοντας ζητήματα της εποχής ή δίνοντας μια φωνή σε παραγνωρισμένες οπτικές.
Πέμπτο, πιστεύω ότι η κριτική παίζει ρόλο στην «καλλιτεχνική εξέλιξη», επειδή παρά τα ειρωνικά σχόλια που ακούγονται στο χώρο των ανθρώπων του σινεμά («δεν διαβάζω ποτέ τις κριτικές» και «με αφήνει αδιάφορο τι έγραψε ο τάδε κριτικός»), θεωρώ ότι οι καλλιτέχνες του χώρου, συχνά λαμβάνουν υπόψη την κριτική, είτε για να βελτιώσουν την τέχνη τους, είτε για να αντικρούσουν τις απόψεις των κριτικών (και ας μη το ομολογούν). Ο διάλογος επί του προκειμένου και όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία, προάγουν τη δημιουργική διαδικασία και συμβάλλουν στη συνεχή εξέλιξη του κινηματογράφου.
Άφησα για το τέλος το ρόλο που πιστεύω ότι παίζει η κριτική, στη διαμόρφωση της κινηματογραφικής ιστορίας. Οι κριτικοί συχνά «αποφασίζουν» ποιες ταινίες παραμένουν κλασικές ή εμβληματικές, συμβάλλοντας στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η επαγγελματική κριτική, είτε η δημοσιογραφική (που συνήθως είναι διεκπεραιωτική), είτε η ακαδημαϊκή (που είναι αποτέλεσμα μελέτης, σύνθεσης, ανάλυσης και συγκρίσεων των στοιχείων μιας ταινίας) παραμένει ένας απαραίτητος πυλώνας για την κατανόηση και την εκτίμηση του κινηματογράφου. Ειδικά, σε μια εποχή που οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης με τα σχόλια και τις προσωπικές κριτικές του κοινού, αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία. Είτε συμφωνεί κανείς είτε όχι, με τις απόψεις των κριτικών, θεωρώ ότι η κριτική λειτουργεί ως εργαλείο σκέψης, συζήτησης και πολιτισμικής καλλιέργειας.
Και εδώ θα αναρωτηθεί κάποιος: μα είναι αντικειμενικοί οι κριτικοί για να θεωρηθεί «εργαλείο σκέψης» η άποψή τους;
Η αντικειμενικότητα
Η αντικειμενικότητα είναι ένα θέμα που συζητείται έντονα στη φιλοσοφία, την ψυχολογία και την επιστήμη. Η δυνατότητα ενός ατόμου (και του κριτικού κινηματογράφου συμπεριλαμβανομένου) να είναι αντικειμενικός εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Ας εξετάσουμε τι σημαίνει αυτό και αν είναι εφικτό:
Αντικειμενικότητα, σημαίνει να βλέπεις ή να κρίνεις τα πράγματα χωρίς προκαταλήψεις, προσωπικές προτιμήσεις ή συναισθηματική εμπλοκή. Είναι η προσπάθεια να εξετάσεις μια κατάσταση βασισμένος μόνο στα δεδομένα και όχι στις υποκειμενικές σου εμπειρίες ή απόψεις. Μπορεί όμως κάποιος να είναι πλήρως αντικειμενικός;
Φιλοσοφική Προσέγγιση: Πολλοί φιλόσοφοι, όπως ο Εμμάνουελ Καντ, έχουν επισημάνει ότι η ανθρώπινη αντίληψη του κόσμου φιλτράρεται από τον νου μας και τις αισθήσεις μας. Άρα, η πλήρης αντικειμενικότητα ίσως να μην είναι εφικτή. Η γνώση μας για τον κόσμο είναι πάντα επηρεασμένη από το πώς τον αντιλαμβανόμαστε. Άρα η αντικειμενικότητα είναι περισσότερο ένα ιδανικό παρά μια ρεαλιστική κατάσταση.
Ψυχολογική Προσέγγιση: Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι προγραμματισμένος να σχηματίζει απόψεις και να δημιουργεί προκαταλήψεις, συχνά χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Τα συναισθήματα, οι εμπειρίες και οι πεποιθήσεις μας παίζουν σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις μας. Ωστόσο, ενσυνείδητα και με κατάλληλη εκπαίδευση, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις προκαταλήψεις μας και να προσπαθήσουμε να τις περιορίσουμε.
Πρακτική Προσέγγιση: Σε πρακτικό επίπεδο, μπορούμε να προσπαθήσουμε να είμαστε αντικειμενικοί με γνώση και μάθηση, υιοθετώντας επιστημονικές μεθόδους, διασταυρώνοντας πληροφορίες και αποφεύγοντας να βασιζόμαστε αποκλειστικά σε συναισθήματα ή προκαταλήψεις. Τα άτομα που συνειδητοποιούν τις υποκειμενικές τους τάσεις και εργάζονται ενεργά για να τις ελέγξουν, ίσως μπορέσουν να πλησιάσουν ένα επίπεδο αντικειμενικότητας.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η πλήρης αντικειμενικότητα είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη, λόγω της φύσης της ανθρώπινης αντίληψης. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να προσπαθήσουμε. Με σωστή κατάρτιση, αναλυτική και συνθετική σκέψη, με αυτογνωσία και διασταυρώνοντας δεδομένα, μπορούμε να πλησιάσουμε την αντικειμενικότητα, ακόμα κι αν δεν την επιτύχουμε απόλυτα.