Στις 2 Φεβρουαρίου του 1882 στη συνοικία Ράθγκαρ του Δουβλίνου, στο Νο. 31 της Μπράιτον Σκουέαρ, γεννιέται ο Τζαίημς-Ώγκιουστιν-Αλοΐσιους Τζόυς από τον Τζον-Στανισλάους και τη Μαίρη-Τζέην Τζόυς και σαράντα χρόνια αργότερα στις 2 Φεβρουαρίου του 1922, ο οίκος Shakespeare & Co. εκδίδει το πασίγνωστο και ογκώδες μυθιστόρημά του «Οδυσσέας» σε 1.000 αντίτυπα, εκ των οποίων τα 750 είναι αριθμημένα. Ένας τόμος, στον οποίον περιγράφεται μια (1) ημέρα από τη ζωή του Λεοπόλδου Μπλουμ στο Δουβλίνο, η 16η Ιουνίου 1904.
Δεν θα αναφερθώ στην πραγματικά ενδιαφέρουσα και ταραχώδη βιογραφία του διάσημου συγγραφέα που έχει γράψει το πλέον αμφιλεγόμενο παγκοσμίως μυθιστόρημά του «Οδυσσέας». Θα σταθώ σε ένα – δύο περιστατικά από τη ζωή του, που μου έκαναν εντύπωση, όταν πλέον είχα τελειώσει την ανάγνωση του «Οδυσσέα» το καλοκαίρι του 1992 σε έκδοση του Κέδρου (824 σελίδες και μετάφραση-άθλο του Σωκράτη Καψάσκη, για την οποία δικαίως τιμήθηκε το 1992 με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης) και είχα βρει τόση πολυμορφικότητα στη γραφή του και τέτοια κατασκευαστική ιδιοτυπία, που είχα σχολιάσει (σε μια παρουσίαση του βιβλίου του, τότε) ότι «απλώς και μόνο για να περιγραφεί η υπόθεση, θα χρειαζόταν ολόκληρο σεμινάριο».
Με λίγα λόγια με είχε κουράσει, αλλά ντρεπόμουν να το ομολογήσω. Μέχρι που κάποια στιγμή, στην εξαίρετη ιστοσελίδα openculture.com ανακάλυψα μια επιστολή του ψυχιάτρου-ψυχαναλυτή Καρλ Γιουνγκ προς τον Τζόυς, με την οποία αναφερόταν στον «Οδυσσέα». Προηγουμένως, ο Γιουνγκ είχε γράψει μια σύντομη κριτική για το βιβλίο, στην οποία υποστήριζε ότι ο συγγραφέας του βιβλίου πάσχει από σχιζοφρένεια.
Ο Γιουνγκ στην επιστολή που έστειλε προς τον Τζόυς τόνιζε (και η ελεύθερη μετάφραση είναι δική μου): «Ο Οδυσσέας σας, παρουσίασε στον κόσμο ένα τόσο ανησυχητικό ψυχολογικό πρόβλημα για το οποίο επανειλημμένα έχω κληθεί ως υποτιθέμενη αυθεντία επί ψυχολογικών θεμάτων» (Your Ulysses has presented the world such an upsetting psychological problem that repeatedly I have been called in as a supposed authority on psychological matters) και μετά από μια σύντομη σκληρή κριτική στο έργο του Τζόυς κατέληγε: «Πιθανότατα δεν θα είμαι ποτέ σίγουρος αν το απόλαυσα, διότι μου κόστισε σε υπερβολικό εκνευρισμό και σε φαιά ουσία. Δεν ξέρω επίσης αν θα απολαύσετε αυτά που σας έγραψα για τον Οδυσσέα, διότι δεν μπορούσα να μην πω στον κόσμο πόσο βαριόμουν, πώς γκρίνιαζα, πώς έβριζα και πώς θαύμαζα» (I shall probably never be quite sure whether I did enjoy it, because it meant too much grinding of nerves and of grey matter. I also don’t know whether you will enjoy what I have written about Ulysses because I couldn’t help telling the world how much I was bored, how I grumbled, how I cursed and how I admired).
Πώς έτυχε να συναντηθούν οι πορείες του Καρλ Γιούνγκ και του Τζαίημς Τζόυς; Τον Μάρτιο του 1932, η κόρη του Τζόυς (Λουτσία) παθαίνει εγκεφαλικό επεισόδιο και διαμένει για ένα διάστημα στο Φέλντκιρχ της Αυστρίας μαζί με τη σύζυγο του συγγραφέα (μεταφραστή και κριτικού λογοτεχνίας) Εζέν Ζολάς, υποστηρικτή του έργου του Τζόυς. Εκεί στη Ζυρίχη, η Λουτσία υποβάλλεται σε ψυχοθεραπεία υπό την επίβλεψη του Καρλ Γιουνγκ, ο οποίος διαπίστωσε ότι είχε σχιζοφρένεια (η τραγική ιστορία για το προβληματικό παιδί του μυθιστοριογράφου, περιλαμβάνεται στη βιογραφία του Τζόυς από την Carol Loeb Schloss).
Για τη φροντίδα του προς τη Λουτσία και την προσεκτική ανάγνωση του «Οδυσσέα» από τον Γιούνγκ, ο Τζόυς έγραφε στο αντίτυπο του βιβλίου που χάρισε στον Γιουνγκ: «Στον Δρ. Γιουνγκ, με ευγνωμοσύνη για τη βοήθεια και τη συμβουλή του. Τζέιμς Τζόις. Χριστούγεννα 1934, Ζυρίχη».
Το μυθιστόρημα, θεωρήθηκε -από μεγάλη μερίδα κριτικών λογοτεχνίας- το αριστούργημα του 20ού αιώνα. Από άλλους το πιο βαρετό βιβλίο που γράφτηκε ποτέ. Στην Ελλάδα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος. Το έχω στη βιβλιοθήκη μου και σκέφτομαι ότι πρέπει να το ξαναδιαβάσω κάποια φορά.
INFO
Για τον Τζέιμς Τζόυς και τον Οδυσσέα, μπορείτε να αντλήσετε περισσότερα από τις ιστοσελίδες, των εκδόσεων Κέδρος καθώς και του openculture.com όπου εκεί μπορείτε να βρείτε τόσο θετικές, όσο και αρνητικές κριτικές του βιβλίου)
Η υπόθεση (από το οπισθόφυλλο της έκδοσης Κέδρου):
Ο Οδυσσέας είναι ο απολογισμός μιας μοναδικής μέρας, της 16ης Ιουνίου 1904. Ο χώρος είναι συγκεκριμένος, το Δουβλίνο. Ένας πολίτης αυτής της πόλης, ο Λεοπόλδος Μπλουμ, ξυπνάει το πρωί και φεύγει για τη δουλειά του. Οι κοινωνικές, οι επαγγελματικές και οι συναισθηματικές υποχρεώσεις του καθυστερούν την επιστροφή του μέχρι τις πρώτες ώρες της επόμενης ημέρας.
Αυτή η αργοπορία επιστροφής δεν συνιστά τη μοναδική ομοιότητα με το αρχαϊκό του πρότυπο. Ο Λεοπόλδος Μπλουμ περνάει μέσα από μια αντιστοιχία περιπετειών ανάλογων μ' εκείνες του Οδυσσέα. Το κατέβασμα στον Άδη βρίσκει την αντιστοιχία του στην μετάβαση του Μπλουμ στο νεκροταφείο, το οποίο επισκέπτεται συνοδεύοντας στην τελευταία του κατοικία ένα φίλο που πέθανε απροσδόκητα. Το νησί του Αιόλου βρίσκει την αντιστοιχία του στα γραφεία μιας εφημερίδας, όπου φυσάνε όλοι οι άνεμοι. Οι Σειρήνες είναι τα κορίτσια του μπαρ του ξενοδοχείου Όρμοντ, στο οποίο καταφεύγει ο Μπλουμ για ένα καθυστερημένο γεύμα και ακούει από τη διπλανή αίθουσα μερικούς φίλους να τραγουδούν με την συνοδεία του πιάνου. Η σπηλιά του Κύκλωπα είναι το μπαρ Μπάρνεϋ Κίερναμ, όπου συχνάζει κάποιος φανατικός εθνικιστής που κατονομάζεται ως Πολίτης και που διακηρύσσει τη μισαλλοδοξία του απέναντι σε καθετί που δεν είναι ιρλανδέζικο και που προκαλεί ένα μικρής έκτασης πογκρόμ στον Μπλουμ ο οποίος είναι εβραϊκής καταγωγής. Η Κίρκη είναι ένα πορνείο της νυχτερινής πόλης, το οποίο επισκέπτεται ο Μπλουμ για να βοηθήσει ένα μισοπεθαμένο νεαρό που συνάντησε πριν λίγο και που νιώθει γι' αυτόν ένα ισχυρό αίσθημα πατρικής φροντίδας.
Η δράση είναι ελάχιστη, όμως η τεχνική του «εσωτερικού μονόλογου» που επινοεί ο συγγραφέας για την έκθεση της αφήγησής του, του παρέχει την δυνατότητα να σχολιάσει με ακρίβεια και με λεπτομέρειες όλο το πλέγμα των σχέσεων των προσώπων που λαμβάνουν μέρος σ' αυτό το σε μικρογραφία έπος. Ο μεσήλικας κύριος Μπλουμ, καθώς και ο νεαρός Στήβεν Ντένταλους (που παίζει τον ρόλο του ομηρικού Τηλέμαχου), ανασυνθέτουν και επανεξετάζουν μέσα στους συλλογισμούς τους όλα τα προβλήματα που θίγει και ο Έλληνας ποιητής. Το ενδιαφέρον του σύγχρονου αναγνώστη εστιάζεται τόσο στις ομοιότητες του μύθου όσο και στις διαφορές και στις ανατροπές του, οι οποίες τον βοηθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων κατ' αρχήν για μια σύγκριση του κόσμου μας με τον κλασικό κόσμο και δεύτερον για την ανίχνευση της ηθικής και πνευματικής πορείας του σύγχρονου κόσμου μας μέσα στον οποίο ζούμε.
