Ήταν πολύ απλοϊκές οι δέκα (10) στρατηγικές χειραγώγησης των μαζών μέσα από τα Ηλεκτρονικά Μέσα Ενημέρωσης, όπως διατυπώθηκαν προ ημερών στο Διαδίκτυο και αποδόθηκαν στο Νόαμ Τσόμσκυ και στη συνέχεια παρέσυραν «επώνυμους» δημοσιογράφους να τις αναμεταδώσουν. Οι στρατηγικές αυτές είχαν διατυπωθεί από έναν γάλλο blogger, ο οποίος αναμάσησε παλιές πρακτικές.
Πολύ καιρό πριν, είχα αφιερώσει στο θέμα αυτό, μια μικρή αναφορά μέσα από τη χιουμοριστική στήλη μου Έπεα Πτερόεντα όταν είχα κάνει αναφορά σε ένα βιβλίο του 1955(!) με τίτλο The Hidden Persuaders ενός καθηγητού ονόματι Vance Packard, το οποίο είχα διαβάσει όταν σπούδαζα, στο πλαίσιο των σπουδών Πολιτικής Επιστήμης και ειδικότερα στο μάθημα Επιστήμη της Ανθρώπινης Συμπεριφοράς (κεφάλαιο Κοινωνικός Έλεγχος).
Αφού ευλόγησα τα γένια μου, θα επανέλθω, για υπενθυμίσω τα –από ετών- αυτονόητα, πολύ συνοπτικά.
Το πρώτο και θεμελιώδες στοιχείο του κοινωνικού ελέγχου είναι η απόσπαση της προσοχής του
κοινού από τα σημαντικά προβλήματα και τις αποφασισμένες από τις οικονομικές και πολιτικές ελίτ αλλαγές, μέσα από την τεχνική του κατακλυσμού ασήμαντων πληροφοριών. Πάρτε για παράδειγμα και μετρείστε, πόσες εκπομπές μεταδίδει αυτή την εποχή η τηλεόραση για μαγειρική, για νέα ταλέντα και πόσα «μεσημεριανάδικα» ασχολούνται με τη ζωή των celebrities (προσωπικοτήτων του χώρου τους κυρίως).
Μια άλλη μέθοδος είναι η δημιουργία «προβλημάτων που απαιτούν λύσεις» ώστε να υπάρξει μια κάποια αντίδραση από τον κόσμο, με σκοπό αυτός ο ίδιος να ορίσει τα μέτρα που η εξουσία θέλει να τον κάνει να δεχτεί. Για παράδειγμα, αφήνεται να ενταθεί και να επεκταθεί η αστική βία, ή οργανώνονται αιματηρές επιθέσεις, μέχρι να αρχίσει να λέει ο κόσμος «δεν θα βρεθεί ένας λοχίας;», ή «ε, ρε χούντα που μας χρειάζεται».
Υπάρχει επίσης, η στρατηγική της σταδιακής εφαρμογής, που εφαρμόζεται σήμερα, και προσέξτε πως τα Μέσα και οι ιδιοκτήτες τους επέβαλαν, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, τις νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, την ανυπαρξία κράτους, τις ιδιωτικοποιήσεις, την ανασφάλεια και γενικά αλλαγές, που θα είχαν προκαλέσει επανάσταση αν είχαν εφαρμοστεί με την πρώτη.
Επακόλουθο δε, της σταδιακής εφαρμογής είναι και η τακτική της αναβολής. Ανακοινώνεται ένα επώδυνο μέτρο, αγανακτεί ο κόσμος που το ακούει, αλλά το μέτρο αναβάλλεται συνεχώς. Μετά αρχίζει να επιβάλλεται σταδιακά, όταν ο κόσμος θα έχει «μπουχτίσει» από την αναβολή («άντε να γίνει κι αυτό να τελειώνουμε») και θα το αποδεχτεί ουσιαστικά με παραίτηση από κάθε αντίδραση.
Ένας άλλος τρόπος χειραγώγησης, είναι το γεγονός ότι όλο και πιο συχνά, τα Ηλεκτρονικά Μέσα Ενημέρωσης χρησιμοποιούν διαφημίσεις με ουσιαστικά γελοίο και παιδαριώδες περιεχόμενο σα να απευθύνονται σε ανήλικα παιδιά. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούν ένα κοινό ανίκανο να σκεφτεί συνθετικά, ή ακόμα και να σκεφτεί. Έτσι δεν μπορεί να προβλέψει τι επίκειται και παραμένει άβουλο. Εκτός τούτου, χρησιμοποιούν το συναίσθημα του κοινού, παρά στη λογική του (και όχι μόνο στις διαφημίσεις). Παρατηρείστε, πόσες φορές στα δελτία ειδήσεων, όταν δεν υπάρχει εικόνα του συμβάντος, ο ρεπόρτερ παίρνει τη θέση ενός θύματος ή και του θύτη ακόμα, μιμείται τις «υποτιθέμενες» κινήσεις και ταυτόχρονα επενδύεται η σκηνή με μουσική (κινηματογράφου, συνήθως), ώστε να γίνει πιο «δραματική» η είδηση και να «αγγίξει» το κοινό ανάλογα με το στόχο του Μέσου.
Επίσης, η διατήρηση του κοινού στην άγνοια και στη μετριότητα είναι ακόμα μια μέθοδος χειραγώγησης, που βοηθά στο να παραμένουν αμόρφωτες οι κατώτερες τάξεις και να γίνεται ακατόρθωτη η γεφύρωση του χάσματος με τις ανώτερες τάξεις, που είναι και αυτές που διοικούν. Η μέθοδος αυτή διευκολύνεται και από τη «μόδα του να είσαι ηλίθιος, χυδαίος και αμόρφωτος». Παρατηρείστε στα σήριαλ πόσο δημοφιλείς γίνονται οι ήρωες που είναι βλάκες και θα καταλάβετε, γιατί μερικοί άνθρωποι είναι ικανοποιημένοι να είναι μέτριοι. Διότι αυτό επιδιώκεται…
Ένας άλλος τρόπος χειραγώγησης είναι και ο τρόπος «μαζί τα φάγαμε», η ενίσχυση του συναισθήματος της ενοχοποίησης του κοινού. Η αρχή που έχει επικρατήσει είναι «δεν φταίει κανείς όταν φταίνε όλοι» και αυτό επιτυγχάνεται όταν το κοινό υποτιμάται συνεχώς, μπαίνει σε κατάσταση κατάθλιψης και αδράνειας. Οπότε και δεν εξεγείρεται…
Τέλος, και ο θλιβερότερος τρόπος χειραγώγησης σήμερα, είναι η περίφημη «διαδραστικότητα» και η «κοινωνική δικτύωση». Κάθε μέσο που σέβεται τον εαυτό του διενεργεί δημοσκόπηση (τηλεφωνική, γραπτή, ζωντανή), ενώ κάθε ηλεκτρονικό μέσο διαθέτει χώρο στο κοινό να πει τη γνώμη του (σχόλια στις ειδήσεις μιας εφημερίδας στο Διαδίκτυο, σχόλια στα ειδησεογραφικά blogs κ.α.), ή του παρέχει ένα κουμπάκι για το «τι αρέσει και τι δεν αρέσει» (Like it), ενώ του δίνει και την ευχέρεια «να μοιραστεί με άλλους το γούστο του» (Share it with friends). Με αυτό τον τρόπο, το Σύστημα πληροφορείται τι σκεφτόμαστε και τι επιθυμούμε εμείς και οι φίλοι μας, με αποτέλεσμα να γνωρίζει καλύτερα από μας τον εαυτό μας και να ασκεί περισσότερο έλεγχο και μεγαλύτερη εξουσία πάνω στα άτομα.
(Δημοσιεύεται στην Αμαρυσία της 29/1/11)
Πολύ καιρό πριν, είχα αφιερώσει στο θέμα αυτό, μια μικρή αναφορά μέσα από τη χιουμοριστική στήλη μου Έπεα Πτερόεντα όταν είχα κάνει αναφορά σε ένα βιβλίο του 1955(!) με τίτλο The Hidden Persuaders ενός καθηγητού ονόματι Vance Packard, το οποίο είχα διαβάσει όταν σπούδαζα, στο πλαίσιο των σπουδών Πολιτικής Επιστήμης και ειδικότερα στο μάθημα Επιστήμη της Ανθρώπινης Συμπεριφοράς (κεφάλαιο Κοινωνικός Έλεγχος).
Αφού ευλόγησα τα γένια μου, θα επανέλθω, για υπενθυμίσω τα –από ετών- αυτονόητα, πολύ συνοπτικά.
Το πρώτο και θεμελιώδες στοιχείο του κοινωνικού ελέγχου είναι η απόσπαση της προσοχής του
κοινού από τα σημαντικά προβλήματα και τις αποφασισμένες από τις οικονομικές και πολιτικές ελίτ αλλαγές, μέσα από την τεχνική του κατακλυσμού ασήμαντων πληροφοριών. Πάρτε για παράδειγμα και μετρείστε, πόσες εκπομπές μεταδίδει αυτή την εποχή η τηλεόραση για μαγειρική, για νέα ταλέντα και πόσα «μεσημεριανάδικα» ασχολούνται με τη ζωή των celebrities (προσωπικοτήτων του χώρου τους κυρίως).
Μια άλλη μέθοδος είναι η δημιουργία «προβλημάτων που απαιτούν λύσεις» ώστε να υπάρξει μια κάποια αντίδραση από τον κόσμο, με σκοπό αυτός ο ίδιος να ορίσει τα μέτρα που η εξουσία θέλει να τον κάνει να δεχτεί. Για παράδειγμα, αφήνεται να ενταθεί και να επεκταθεί η αστική βία, ή οργανώνονται αιματηρές επιθέσεις, μέχρι να αρχίσει να λέει ο κόσμος «δεν θα βρεθεί ένας λοχίας;», ή «ε, ρε χούντα που μας χρειάζεται».
Υπάρχει επίσης, η στρατηγική της σταδιακής εφαρμογής, που εφαρμόζεται σήμερα, και προσέξτε πως τα Μέσα και οι ιδιοκτήτες τους επέβαλαν, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, τις νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, την ανυπαρξία κράτους, τις ιδιωτικοποιήσεις, την ανασφάλεια και γενικά αλλαγές, που θα είχαν προκαλέσει επανάσταση αν είχαν εφαρμοστεί με την πρώτη.
Επακόλουθο δε, της σταδιακής εφαρμογής είναι και η τακτική της αναβολής. Ανακοινώνεται ένα επώδυνο μέτρο, αγανακτεί ο κόσμος που το ακούει, αλλά το μέτρο αναβάλλεται συνεχώς. Μετά αρχίζει να επιβάλλεται σταδιακά, όταν ο κόσμος θα έχει «μπουχτίσει» από την αναβολή («άντε να γίνει κι αυτό να τελειώνουμε») και θα το αποδεχτεί ουσιαστικά με παραίτηση από κάθε αντίδραση.
Ένας άλλος τρόπος χειραγώγησης, είναι το γεγονός ότι όλο και πιο συχνά, τα Ηλεκτρονικά Μέσα Ενημέρωσης χρησιμοποιούν διαφημίσεις με ουσιαστικά γελοίο και παιδαριώδες περιεχόμενο σα να απευθύνονται σε ανήλικα παιδιά. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούν ένα κοινό ανίκανο να σκεφτεί συνθετικά, ή ακόμα και να σκεφτεί. Έτσι δεν μπορεί να προβλέψει τι επίκειται και παραμένει άβουλο. Εκτός τούτου, χρησιμοποιούν το συναίσθημα του κοινού, παρά στη λογική του (και όχι μόνο στις διαφημίσεις). Παρατηρείστε, πόσες φορές στα δελτία ειδήσεων, όταν δεν υπάρχει εικόνα του συμβάντος, ο ρεπόρτερ παίρνει τη θέση ενός θύματος ή και του θύτη ακόμα, μιμείται τις «υποτιθέμενες» κινήσεις και ταυτόχρονα επενδύεται η σκηνή με μουσική (κινηματογράφου, συνήθως), ώστε να γίνει πιο «δραματική» η είδηση και να «αγγίξει» το κοινό ανάλογα με το στόχο του Μέσου.
Επίσης, η διατήρηση του κοινού στην άγνοια και στη μετριότητα είναι ακόμα μια μέθοδος χειραγώγησης, που βοηθά στο να παραμένουν αμόρφωτες οι κατώτερες τάξεις και να γίνεται ακατόρθωτη η γεφύρωση του χάσματος με τις ανώτερες τάξεις, που είναι και αυτές που διοικούν. Η μέθοδος αυτή διευκολύνεται και από τη «μόδα του να είσαι ηλίθιος, χυδαίος και αμόρφωτος». Παρατηρείστε στα σήριαλ πόσο δημοφιλείς γίνονται οι ήρωες που είναι βλάκες και θα καταλάβετε, γιατί μερικοί άνθρωποι είναι ικανοποιημένοι να είναι μέτριοι. Διότι αυτό επιδιώκεται…
Ένας άλλος τρόπος χειραγώγησης είναι και ο τρόπος «μαζί τα φάγαμε», η ενίσχυση του συναισθήματος της ενοχοποίησης του κοινού. Η αρχή που έχει επικρατήσει είναι «δεν φταίει κανείς όταν φταίνε όλοι» και αυτό επιτυγχάνεται όταν το κοινό υποτιμάται συνεχώς, μπαίνει σε κατάσταση κατάθλιψης και αδράνειας. Οπότε και δεν εξεγείρεται…
Τέλος, και ο θλιβερότερος τρόπος χειραγώγησης σήμερα, είναι η περίφημη «διαδραστικότητα» και η «κοινωνική δικτύωση». Κάθε μέσο που σέβεται τον εαυτό του διενεργεί δημοσκόπηση (τηλεφωνική, γραπτή, ζωντανή), ενώ κάθε ηλεκτρονικό μέσο διαθέτει χώρο στο κοινό να πει τη γνώμη του (σχόλια στις ειδήσεις μιας εφημερίδας στο Διαδίκτυο, σχόλια στα ειδησεογραφικά blogs κ.α.), ή του παρέχει ένα κουμπάκι για το «τι αρέσει και τι δεν αρέσει» (Like it), ενώ του δίνει και την ευχέρεια «να μοιραστεί με άλλους το γούστο του» (Share it with friends). Με αυτό τον τρόπο, το Σύστημα πληροφορείται τι σκεφτόμαστε και τι επιθυμούμε εμείς και οι φίλοι μας, με αποτέλεσμα να γνωρίζει καλύτερα από μας τον εαυτό μας και να ασκεί περισσότερο έλεγχο και μεγαλύτερη εξουσία πάνω στα άτομα.
(Δημοσιεύεται στην Αμαρυσία της 29/1/11)