Όταν έκλαψε ο Νίτσε

Με μερικά χρόνια καθυστέρηση, διάβασα στις διακοπές μου (στη Σκύρο, αν ενδιαφέρει) το βιβλίο «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» που γράφτηκε από τον ψυχίατρο Irvin Yalom που εκδόθηκε το 1992 και έκανε τον ψυχίατρο γνωστό και στη χώρα μας μια δεκαετία αργότερα.
Έχοντας διαβάσει το 1995 το μυθιστόρημα «Ο κόσμος της Σοφίας» του Jostein Gaarder δεν μπορώ να πω ότι εντυπωσιάστηκα από την έξυπνη ομολογουμένως γραφή του ψυχίατρου. Όπως δεν είχα εντυπωσιαστεί και από την επίσης έξυπνη και ευρηματική γραφή αργότερα του δικού μας Δημήτρη Μπουραντά στο μυθιστόρημα «Όλα σου τα ‘μαθα μα ξέχασα μια λέξη». Είδατε κάτι συγκρίσεις που μπορούν να κάνουν μερικοί;
Γιατί δεν εντυπωσιάστηκα; Διότι στον «Κόσμο της Σοφίας» ο καθηγητής της Φιλοσοφίας γράφει ένα μυθιστόρημα με την υπόθεση του οποίου καταφέρνει να «διδάξει με απλά λόγια» όλες της θεωρίες της φιλοσοφίας μέχρι σήμερα και στο «Όλα σου τα ‘μαθα…», ο καθηγητής του Management, διδάσκει το μάνατζμεντ της καθημερινής ζωής μας. Έξυπνοι.
Για ποιο λόγο να εντυπωσιαστώ λοιπόν με τον κ. Yalom, ο οποίος ως ψυχίατρος, καταφέρνει με αυτό το μυθιστόρημα να προσεγγίσει και να διαφωτίσει τη σχέση της ψυχοθεραπείας με την υπαρξιακή φιλοσοφία. Γλαφυρή γραφή έχει, όπως και οι δύο προηγούμενοι, τολμά λοιπόν και αυτός ο καθηγητής και μπαίνει στον κατάλογο των συγγραφέων. Ξέχασα δε να αναφερθώ και στον Uberto Eco, ο οποίος και αυτός ως σημειολόγος κατάφερε να μας «δουλέψει» με τα σπάνια μεσαιωνικά χειρόγραφα του γνωστού μυθιστορήματος «Το όνομα του ρόδου». Αν διαβάσετε δε και το «Επιμύθιο στο Όνομα του Ρόδου», που κυκλοφόρησε αργότερα από τον ίδιο, θα μπορέσετε να διαπιστώσετε με τι ωραία «κόλπα», καταφέρνει να «κλέβει» το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Σα να έχουν σπουδάσει και οι τέσσερεις «δημιουργική γραφή».
Έτσι διάβασα από καθαρή περιέργεια το «Όταν έκλαψε ο Νίτσε», που είναι όπως προανέφερα, ένα έξυπνα γραμμένο μυθιστόρημα, που μας μεταφέρει στη Βιέννη του 19ου αιώνα.
Εκεί, ο εύπορος γιατρός Γιόζεφ Μπρόιερ, δέχεται μια επιστολή, όπου μια γυναίκα γράφει σε έντονο ύφος ότι πρέπει να τη βοηθήσει. Αφού συναντώνται, η δυναμική γυναίκα, ονόματι Λου Σαλομέ, του ζητά να γιατρέψει έναν φίλο της, καθηγητή φιλοσοφίας, από την κατάθλιψη και από την τάση να αυτοκτονήσει. Μόνο που ο ασθενής, δεν θα πρέπει να γνωρίζει περί τίνος πρόκειται, αλλά να θεωρεί πως ακολουθεί αγωγή για άλλους λόγους, όπως για τις ημικρανίες του.
Ο Μπρόιερ δέχεται να αναλάβει τον «παράξενο» ασθενή. Έτσι, δέχεται στο γραφείο του έναν άνθρωπο που εμφανισιακά δεν δείχνει με τίποτα ότι είναι το σπουδαίο πνεύμα που περιέγραψε η Σαλομέ. Όμως, από την πρώτη συνάντηση, ο Μπρόιερ υποτάσσεται στο πνεύμα του φιλόσοφου. Μετά τα πρώτα ραντεβού, ο Μπρόιερ κάθε μέρα συζητά με τον νεαρό μαθητευόμενό του, Ζίγκμουντ Φρόυντ, την ιδιάζουσα περίπτωση του ασθενούς.
Μη δυνάμενος να προσεγγίσει το πρόβλημα του Νίτσε, ο Μπρόιερ ζητά από αυτόν να κάνουν μια ανταλλαγή: Ο γιατρός θα κουράρει το σώμα του φιλόσοφου και ο φιλόσοφος θα απελευθερώσει το μυαλό του γιατρού από τις καταπιεσμένες σκέψεις του. Η δυνατή καθημερινή επαφή θα τους οδηγήσει σε μια τρομερά ενδιαφέρουσα συζήτηση, για το σώμα, το πνεύμα και την ψυχή του ανθρώπου.
Πιστεύω ότι η μεγάλη επιτυχία του βιβλίου στην Ελλάδα, βρίσκεται στο γεγονός ότι όλοι, λίγο πολύ, «χρειαζόμαστε ψυχίατρο» και στο βιβλίο αυτό βρήκαμε την παρηγοριά μας. Είδατε πόσοι συγκεντρώθηκαν να τον ακούσουν στο Μέγαρο Μουσικής… Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ της εποχής, πάνω από 3.500 ακροατές και ο διακεκριμένος επιστήμονας έμεινε κατάπληκτος με τη λαοθάλασσα που αντίκρισε. «Στην Ολλανδία είχα 1.000 ακροατές περίπου, αλλά ήταν κυρίως άνθρωποι του χώρου. Δεν έχω ξαναδεί κάτι τέτοιο ποτέ στη ζωή μου», έλεγε κατασυγκινημένος στους διοργανωτές.

Εγρήγορση

οι άνθρωποι που κοιμήθηκαν μέσα μου
κι η αγωνία
να τους κρατήσω εκεί
για πάντα κοιμισμένους

οι άνθρωποι που μέσα μου κοιμούνται
κι η έγνοια
να σκουπίσω καλά όλους τους θορύβους
προτού τους ξυπνήσουν

οι άνθρωποι που μέσα μου θα αποκοιμιούνται
κι η ανακούφιση ότι
ποτέ ξανά δεν θα αφήσω να υπάρξουν
άνθρωποι που μέσα μου θα αποκοιμιούνται

Ποίημα της Αγγελικής Σιγούρου από τη συλλογή «χιόνι-χιόνι»,
(Εκδόσεις Νεφέλη 2010)

Η πολιτική των κλιματικών αλλαγών

Το πρωτότυπο αυτό βιβλίο του Άντονι Γκίντενς, εισάγει τον αναγνώστη στο θέμα των κλιματικών αλλαγών, εστιάζοντας κυρίως στις πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που είναι αναγκαίες έτσι, ώστε η ανθρωπότητα να αποτρέψει το φαινόμενο.

Το γενικότερο εγχείρημα και τα κύρια ερωτήματα που πραγματεύεται, με πολύ γλαφυρό τρόπο, ο συγγραφέας είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα και επείγοντα, όπως: Πώς διαμορφώνεται μια πολιτική για τις κλιματικές αλλαγές; Πώς μπορεί να γίνει αποδεκτή από το ευρύ κοινό και να συμπαρασύρει ως θετικό όραμα πολίτες, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, κράτη, πολιτικές δυνάμεις; Πώς είναι δυνατόν να αλλάξουν η καθημερινότητα, οι συμπεριφορές των ανθρώπων, το κράτος, τα κόμματα, οι επιχειρήσεις;
Η πληθώρα των πολιτικών και των προτάσεων που παραθέτει ο Γκίντενς αντλείται από την κοινωνιολογία, την πολιτική επιστήμη, την οικονομική επιστήμη, την εμπειρία των κοινωνικών

Το σύγχρονο ανθρωπορυχείο

Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο για τις διεθνείς σχέσεις, που σήμερα διαμορφώνονται από κρατικούς, παρακρατικούς ή ιδιωτικούς φορείς, που παίζουν την ελπίδα στο παγκόσμιο χρηματιστήριο, εκεί όπου ξεπουλιέται από τους προνομιούχους για λόγους κερδοσκοπίας, στο πλαίσιο πολεμικών συγκρούσεων, κοινωνικού αποκλεισμού, τρομοκρατίας, εγκληματικότητας, προσφυγιάς και εμπορίας ανθρώπων, όπλων, ναρκωτικών, επιδημικών ιών και όποιου άλλου δεινού περιέχει το «Κουτί της Πανδώρας».
Ο συγγραφέας Παναγιώτης Ι. Καραφωτιάς, με ενάργεια, παρρησία και αίσθημα υπευθυνότητας, πραγματεύεται επίκαιρα και καίρια θέματα, όπως είναι η διαχείριση του φόβου και της ισχύος, η θρησκευτική βία, η διαφθορά και τα ανθρώπινα δικαιώματα। Καταγγέλλει τους πολέμους στη Γιουγκοσλαβία και στο Ιράκ και αναφέρεται στην παρούσα οικονομική κρίση, στην ειρηνική διευθέτηση των διενέξεων, στο διεθνές έγκλημα της γενοκτονίας, στη διεθνή τρομοκρατία και στον παγκόσμιο αφοπλισμό.
Επίσης, παρουσιάζει το ρόλο του ΟΗΕ σε σχέση με τα περιβαλλοντολογικά προβλήματα, την αειφόρο ανάπτυξη και τις φυλετικές διακρίσεις, ενώ δεν παραλείπει να θίξει ευαίσθητα θέματα όπως είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με ειδικές ανάγκες και ο σεξισμός εις βάρος των γυναικών.
Ασχολείται, τέλος, με την παγκοσμιοποίηση και τη διεθνή νομιμότητα, τον Τρίτο Κόσμο και την Ευρώπη, την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, το ρόλο των ΜΜΕ, τη διεθνή διάσταση του ελληνικού εμφύλιου, καθώς και με την απειλή μιας νέας παγκόσμιας σύρραξης που πλανάται πάνω από το σύγχρονο κόσμο.(Εκδόσεις Γκοβόστη)
(Δημοσιεύτηκε στην Αμαρυσία στις 3/6/10)

Ο πόλεμος των κόσμων

Το «Πόλεμος των κόσμων» του Στίβεν Σπίλμπεργκ με τον Τομ Κρουζ και την πραγματικά υπέροχη πιτσιρίκα Ντακότα Φάνινγκ ξαναείδα προχθές στη τηλεόραση, και πρέπει να πω ότι αυτό που με ενθουσιάζει σ' αυτή την ταινία, είναι το μέγεθος του κόσμου μας απέναντι στην απεραντοσύνη του σύμπαντος αλλά και το δέος των ανθρώπων μπροστά σε δυνάμεις που δεν έχουν φανταστεί. Έξοχα γυρισμένο το πρώτο μέρος, συγκλονίζει και τρομάζει τον θεατή. Μου θύμισε την αντίστοιχη ταινία του 1953, του Μπάιρον Χάσκιν την οποία είδα όταν ήμουν μικρός και την απόλαυσα αργότερα σε νυκτερινή προβολή. Πρόκειται για την ιστορία εισβολής των Αρειανών στον πλανήτη μας με άγριες διαθέσεις και για την ανικανότητα των ανθρώπων να τους αντιμετωπίσουν. Να αναφέρω ότι στο τέλος οι Αρειανοί εξολοθρεύονται από κάποια μικρόβια που δεν τα αντέχουν. Τους σκοτώνει δηλαδή το περιβάλλον της Γης και έτσι το έργο τελειώνει όπως άρχισε, μετά την αιφνιδιαστική εισβολή τους, με τον ξαφνικό θάνατό τους. Και τι μένει; Η ανθρώπινη αδυναμία, η απληστία, ο ατομισμός, ο φιλοτομαρισμός που συνοδεύει τον πανικό των ανθρώπων. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή, στην οποία ο Κρουζ, ενώ γύρω του χαλάει ο κόσμος, προκειμένου να σώσει τον εαυτό του και τα παιδιά του, παίρνει ένα ξένο αυτοκίνητο, ενώ η κόρη του επιμένει: «Μπαμπά το αυτοκίνητο είναι ξένο, δεν είναι δικό μας, γιατί παίρνεις το ξένο αυτοκίνητο; Δεν μπαίνω μέσα».
Το μυθιστόρημα αυτό του Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς ήταν που έκανε διάσημο και τον Όρσον Γουέλες, ο οποίος το βράδυ της 30ης Οκτωβρίου 1938 στη ραδιοφωνική του εκπομπή Μέρκιουρι Θίατερ, το έπαιξε με τους συνεργάτες του τόσο πειστικά που οι Αμερικανοί βγήκαν στους δρόμους πανικόβλητοι για να σωθούν. Από αυτή την ηχογράφηση είναι και η φωτογραφία, που αντέγραψα παλαιότερα από το ΒΗΜΑgazino.

Φωτιές του Ιούδα, εκλάμψεις στο Μαρούσι

Σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση εξελίχθηκε τελικά η παρουσίαση του βιβλίου της Ράς Γαλανάκη «Φωτιές του Ιούδα στάχτες του Οιδίποδα», που είχε οργανώσει η Ένωση Κρητών Αμαρουσίου «Ο Κρηταγενής Ζευς» και οι Εκδόσεις Καστανιώτη στα γραφεία της Ένωσης Η παρουσίαση θα γινόταν από το γνωστό θεατρικό κριτικό Κώστα Γεωργουσόπουλο και θα ακολουθούσε συζήτηση της συγγραφέως με το γνωστό δημοσιογράφο Σταύρο Θεοδωράκη, όπως εξελίχθηκε η βραδιά όμως η συζήτηση άνοιξε μεγάλες ατραπούς επί παντός επιστητού και πάντα μέσα στην επικαιρότητα, έκλεισε δε με αποσπάσματα από τον «Ερωτόκριτο» που απέδωσαν οι Κάρολος Κουκλάκης και Ειρήνη Δερέμπεη, προς μεγάλη ικανοποίηση του προέδρου της Ένωσης Κρητών Κώστα Καννελάκη.
Το βιβλίο, χαρακτηρίστηκε από τη συγγραφέα ως ένα διπλό βιβλίο που αποκαλύπτει ότι μύθος και σύγχρονη ζωή συμπλέκονται σε ενιαίο σώμα, όπως άλλωστε και η λογοτεχνία με την πραγματικότητα. Σύμφωνα με αυτό, η άφιξη μιας νεαρής Ελληνοεβραίας δασκάλας σε ορεινό χωριό της Κρήτης, το έτος 2000, όσο και το πασχαλινό έθιμο της καύσης του Ιούδα, δίνουν αφορμή για μια τομή στο «άβατον» των σύγχρονων ορεινών κοινωνιών της νήσου, αλλά και για το ξεδίπλωμα μιας παλιάς κρητικής παράδοσης, που αποδίδει στο πρόσωπο του βιβλικού Ιούδα τη μοίρα του μυθικού Οιδίποδα. Νόμος και παρανομία, έρωτες και τελετουργίες, φονικά και αποσιωπήσεις, ρηξικέλευθες αλλά και απαρχαιωμένες αντιλήψεις, συνθέτουν ένα σκηνικό γεμάτο συγκρούσεις και αντιφάσεις, μέσα στο οποίο η νεαρή γυναίκα αναζητεί τις ρίζες της ταραγμένης οικογενειακής της ιστορίας. Παράλληλα, ο περί τον Ιούδα και τον Οιδίποδα μύθος, ένας μύθος για το απόλυτο κακό, βαδίζει πάνω στα σκοτεινά δικά του μονοπάτια: ξεκινά από τα βάθη του χρόνου και φθάνει ως τις μέρες μας, για να υπηρετήσει αλλά και να ερμηνεύσει τις άκαμπτες δομές των ορεινών κλειστών κοινωνιών.
Αξίζει να το διαβάσει κανείς!

Ένας προφήτης μα τι προφήτης

Η πιό αιρετική κωμωδία των Monty Python επαναπροβάλλεται από τις 3 Ιουνίου στους κινηματογράφους. Πρόκειται για την Life of Brian που παίχτηκε παλιότερα με τον τίτλο "Ένας προφήτης μα τι προφήτης". Πρόκειται για την ιστορία του Μπράιαν που γεννιέται την ίδια μέρα με τον Χριστό και ζει παράλληλα με Εκείνον σε σημείο που πολλοί να πιστεύουν ότι ο Μεσσίας που περίμεναν βρέθηκε στο πρόσωπό του. Είναι μια τρελή κωμωδία για την οποία σας παραπέμπω ΕΔΩ όπου γράφω περισσότερα.

Η αντεπίθεση των ανθρώπων

Το μυθιστόρημα αυτό αποτελεί μια καταγραφή της άνισης μάχης των απλών ανθρώπων με το «σύστημα», με φόντο έναν απροσδόκητο και αταίριαστο έρωτα. Θα μπορούσα να γράψω ότι έχει επιρροές από τον Όργουελ ή και τον Χάξλεϊ ακόμα, αλλά δεν θα κάνω συγκρίσεις. Το έργο του Σταύρου Πετρακίδη είναι πρωτότυπο και θα αναφέρω γιατί. Αναφέρει σε κάποιο σημείο ένας ήρωας του μυθιστορήματος: «Όσοι οραματίζονται την υποδούλωση της ελεύθερης συνείδησης, δε θέλουν να γίνουν δικτάτορες, βασιζόμενοι στη δύναμη και στο χρήμα, ούτε βασιλιάδες, στηριζόμενοι στις λαμπερές και πολύχρωμες εικόνες των σύγχρονων παραμυθιών. Θέλουν να γίνου Θεοί, δημιουργώντας μια σύγχρονη γη της επαγγελίας, περίτεχνα σκηνοθετημένη, που θα φαντάζουν όλα εκ των προτέρων τακτοποιημένα. Μια κοινωνία, στην οποία θα λείπει, όμως, η αντίθεση, η τυχαία εναλλαγή, η έκπληξη του απροσδόκητου, το ρίσκο της επιλογής. Θέλουν να δημιουργήσουν ένα μονοδιάστατο παράδεισο, χωρίς ανήσυχα πνεύματα, χωρίς εκπλήξεις, χωρίς ανατροπές με μόνη υποχρέωση των ανθρώπων να υπάρχουν, να δουλεύουν, να μη θυμούνται, να μη γνωρίζουν, να μην αντιδρούν. Οι άνθρωποι δεν θα έχουν τη δυνατότητα να αυτοελέγχονται, θα χάσουν το προνόμιο της συνειδητής επιλογής, της κριτικής, το δικαίωμα να κάνουν συνειδητά λάθη, ακόμα και συνειδητά εγκλήματα. Θα χάσουν αυτό που με τόση γλαφυρότητα αναφέρει η Παλαιά Διαθήκη όταν μιλάει για τον απαγορευμένο καρπό, που έφαγαν ο Αδάμ και η Εύα και απέκτησαν συνείδηση του καλού, του κακού, της αρχής, του τέλους, του πειρασμού, της αμφισβήτησης».

Με αυτό έρχεται πιό κοντά στον Χάξλεϊ που έλεγε ότι ο άνθρωπος θα καταστραφεί από αυτά που αγαπάει και όχι με τον Όργουελ που ο άνθρωπος κατά τη γνώμη του θα καταστραφεί από αυτά που τον μισούν. Ανοίγω μεγάλη κουβέντα όμως. Το μυθιστόρημα του Πετρακίδη είναι πιό γήινο, πιό ανθρώπινο με καταστάσεις που αγγίζουν τα όρια του εφικτού. Ίσως γιατί ο συγγραφέας έχει εργαστεί για πολλά χρόνια ως σύμβουλος επικοινωνίας σε μεγάλες επιχειρήσεις. Είναι ειδικός στη βελτίωση της εικόνας προσωπικοτήτων, αλλά και εισηγητής σε δεκάδες σεμινάρια σε όλη την Ελλάδα, με θέματα όπως η αυτοβελτίωση, η προσωπική ποιότητα και το χτίσιμο της προσωπικότητας.
«Η αντεπίθεση των ανθρώπων», είναι το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα του συγγραφέα και κυκλοφορεί σε δύο τόμους με τίτλους «Αποκάλυψη» και «Κάθαρση» (Εκδόσεις Ίαμβος – ISBN 978-960-89896-6-5), έχει δε προηγηθεί μια συλλογή εννέα διηγημάτων του με τίτλο «Έτσι λόγος να γίνεται».

Γιατί ο έρωτάς μου, απεγνωσμένος

Αυτό που με εκνευρίζει στον έρωτα
είναι η ικανότητά του να με μεταμορφώνει.
Προσπαθώ να τον σκοτώσω
αλλά συνήθως αυτοκτονεί.
Μοιάζει με την Ύπαρξη που με εξουθενώνει
τη νιώθω βάρος στους ώμους
ατροφικά φτερά που ενώ μεγαλώνουν
ποτέ δεν πετούν.
Μα αν είναι να χορέψω
θα χορέψω από κραυγή σε κραυγή
γιατί ο έρωτάς μου είναι
και πάλι
απεγνωσμένος.
Κι είναι αυτή η ματαιότητα της απόγνωσης
που με κάνει να χαμογελώ ειρωνικά.

(Του Νίκου Ερηνάκη, από τη συλλογή «Σύντομα όλα θα καίγονται και θα φωτίζουν τα μάτια σου», εκδόσεις Ροές, 2009)

Προς γνώσιν

Ένας εκ των σημαντικότερων θεωρητικών του κινηματογράφου, ο Μπέλα Μπαλάζ, γράφει κάπου: «...πρέπει να γίνουμε καλύτεροι γνώστες του κινηματογράφου, αν δεν θέλουμε να είμαστε στο έλεος της μεγαλύτερης πνευματικής και ψυχικής επιρροής της εποχής μας, που είναι το ίδιο σαν να βρισκόμαστε στο έλεος μιας ακατανίκητης δύναμης της φύσης. Επί πλέον αν δεν μελετήσουμε τους νόμους και τις δυνατότητες του πολύ προσεκτικά, δεν θα μπορέσουμε να ελέγχουμε και να κατευθύνουμε το εν δυνάμει ισχυρότερο εργαλείο για την επιρροή των μαζών, που κατασκευάστηκε ποτέ στην μακρά πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού»