Βλέποντας την πρόσφατη ταινία «The shroud» (ατυχής ελλ. τίτλος: Ο Κύριος των Νεκρών, αφού θα μπορούσε να διατηρηθεί ο πιο εύστοχος Τα Σάβανα) του David Cronenberg, που «ειδικεύεται» στο κινηματογραφικό είδος body horror, έκανα μια αναδρομή που με οδήγησε στις απαρχές του είδους, του οποίου θεμελιωτής από το 1975 ήταν ο ίδιος ο Cronenberg. Προηγουμένως, είχαν κυκλοφορήσει κάποιες ταινίες που -σήμερα- θα μπορούσαμε να κατατάξουμε σ’ αυτό το είδος, αλλά δεν είχαν γίνει αυτό που λέγαμε, «της μόδας».
---
Θυμήθηκα την «Εισβολή από άγνωστο πλανήτη» (The Blob, 1958), με εκείνη τη φρικιαστική βαθυκόκκινη μάζα που εξαπλώνονταν και κατασπάραζε παραμορφώνοντας φρικιαστικά ό,τι ζωντανό πλάσμα εύρισκε μπροστά της. Θα ήμουν 12 ή 13 ετών που ανατρίχιαζα μέσα στην καμπίνα προβολής του Πάνθεον της οδού Πανεπιστημίου, βλέποντας το λιώσιμο της σάρκας των ανθρώπων, όταν άρχιζε να τους καταπίνει αυτό το μπλομπ, του τίτλου. Πού να φανταζόμουν ότι έβλεπα μια από τις πρώιμες ταινίες με στοιχεία ιταλικού giallo ή βρετανικού gore, που αργότερα θα καθόριζαν το extreme cinema; Πού να ήξερα επίσης, ότι πρωταγωνιστής στην ταινία ήταν ο αργότερα διάσημος Steve McQueen;
Σήμερα, το body horror movie (ή ταινία σωματικής φρίκης), ορίζεται ως ένα υποείδος των θρίλερ τρόμου, το οποίο εστιάζει στις παραμορφώσεις, τις αλλοιώσεις, τις μεταλλάξεις, από τη βία που υφίσταται το ανθρώπινο σώμα. Ένας τρόμος και μια φρίκη, που βασίζονται όχι μόνο σε τέρατα ή υπερφυσικά φαινόμενα, αλλά προέρχονται από τον εσωτερικό σπαραγμό της σάρκας, τη φθορά, την παραμόρφωση, τη μολυσματική μεταδοτικότητα και τον βιολογικό τρόμο και στηρίζονται στην «ωμή» θέα των εσωτερικών οργάνων του ανθρωπίνου σώματος που ξεπετάγονται, γεμίζοντας το κάδρο τής (ενίοτε και Panavision) οθόνης με άφθονο αίμα.
Η ουσία είναι ότι το είδος αυτό υπάρχει και προέρχεται, μάλιστα, από τη λογοτεχνία των αρχών του 20ού αιώνα (οι περισσότεροι έχουμε διαβάσει Edgar Allan Poe και Howard Phillips Lovecraft κάποια στιγμή), η οποία κληροδότησε την ιδέα της παραμόρφωσης του σώματος στον κινηματογράφο από τη δεκαετία του 1950.
Ο David Cronenberg, θεωρείται θεμελιωτής του είδους body horror, από την ταινία του «Ανατριχίλες» (Shivers, 1975), οπότε και εισήγαγε την ιδέα μέσα από τη μετάδοση ενός σεξουαλικά μεταδιδόμενου ιού που αποσυνθέτει το σώμα. Στην ταινία αυτή, οι κάτοικοι μιας πολυκατοικίας στα προάστια, μολύνονται από παράσιτα που τους μετατρέπουν σε άβουλους νυμφομανείς δαίμονες. Ύστερα από αυτή την ταινία, τί να πρωτοθυμηθούμε από αυτόν τον… auteur του body horror;
Προσωπικά, θυμάμαι έντονα τον δύστυχο Jeff Goldblum από την ταινία «Η μύγα» (The Fly, 1986), όπου ως φυσικός-γενετιστής χρησιμοποίησε τον εαυτό του για πειραματόζωο και μετά από ένα πείραμα, διαπίστωσε ότι μεταμορφωνόταν σταδιακά σε μύγα. Ήταν μια ταινία ακραίας μεταλλαγής του ανθρώπινου σώματος, η οποία συνδυαζόταν με την επιστημονική φαντασία, τη μελλοντολογική δυστοπία και το ερωτικό δράμα, διότι είχε και δεσμό.
Έχω επίσης, ως παράδειγμα, και το «Hellraiser» (1987) του Clive Barker. Μια ταινία, που συνδυάζει σεξουαλικότητα και σωματική τιμωρία. Σ’ αυτή την ταινία, μια γυναίκα ανακαλύπτει το πρόσφατα αναστημένο και μερικώς σχηματισμένο σώμα του κουνιάδου και εραστή της. Έτσι, αρχίζει να σκοτώνει για να αναζωογονήσει το σώμα του και παράλληλα να τον βοηθήσει να ξεφύγει από τα δαιμονικά όντα που τον καταδιώκουν, επειδή δραπέτευσε από τον «κάτω κόσμο».
Πριν από το κλασικό -πλέον- Hellraiser του Clive Barker, έχουμε μια σειρά ταινιών του Cronenberg, όπως: «Οι νεοσσοί» (The Brood, 1979) που συσχετίζει ψυχοσωματικές διαταραχές με σωματική παραμόρφωση, «Scanners: Η νύχτα του μεγάλου τρόμου» (Scanners, 1981), που το body horror συνδυάζεται με επιστημονική φαντασία και κατασκοπεία, στο οποίο ένας επιστήμονας εκπαιδεύει έναν άντρα με προηγμένη τηλεπαθητική ικανότητα (σάρωση) ώστε να σταματήσει έναν επικίνδυνο Σαρωτή με εξαιρετικές και επικίνδυνες δυνάμεις, και τέλος σε μικρότερο βαθμό το «Βιντεοδρόμιο» (Videodrome, 1983), στο οποίο αναδεικνύονται τηλεοπτικά προγράμματα που διαβρώνουν το σώμα και την ψυχή.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και ύστερα, το είδος ξεφεύγει από τα στενά «δυτικά» του όρια και εξελίσσεται σε διεθνές πεδίο, πηγαίνοντας στο άλλο άκρο του κινηματογραφικού χάρτη, από το οποίο η βία του είδους, εισάγεται σε εμάς πιο απελευθερωμένη.
Από την Ιαπωνία, το «Tetsuo: Ο σιδερένιος άνθρωπος» (Tetsuo: The iron man (1989) του Shinya Tsukamoto εκφράζει τον αστικό μετα-ανθρωπισμό: το σώμα σιδηροποιείται, αλλοιώνεται βίαια από τη βιομηχανική μηχανή, ενώ σε συμπαραγωγή με τη Νότια Κορέα, ο Takashi Miike με το «Αργός θάνατος» (Audition, 1999) προσθέτει στη αργή και βασανιστική σωματική βία και ένα βραδυφλεγές suspense, δημιουργώντας σκηνές σαρκικής φρίκης απείρου κάλλους.
Έχουμε εισέλθει, πλέον, σε μια εποχή όπου το cult έχει γίνει mainstream και το body horror αναγεννάται θεαματικά και οπτικά χάρη σε νέα special effects. Στην ταινία «Society» (1989) του Brian Yuzna, συνδυάζεται με τη μαύρη κωμωδία και τη σάτιρα της υψηλής κοινωνίας, μέσα από τη ζωή ενός νεαρού που διαπιστώνει ότι η οικογένειά του οργανώνει (ή συμμετέχει σε) οργιαστικά πάρτυ, στα οποία συμβαίνουν τα πιο αρρωστημένα πράγματα.
Τέλος, εντός του πρώτου τέταρτου του 21ου αιώνα, έχουμε και το ραφιναρισμένο, φινετσάτο και «φεστιβαλικό» body horror. Θα αναφερθώ πρώτα στο «Raw» (2016) της Julia Ducournau, η οποία το συνδύασε με την εφηβική ενηλικίωση, την κοινωνική αλληγορία και τον κανιβαλισμό, μετά στο «Εγκλήματα του μέλλοντος» (Crimes of the future, 2022) του David Cronenberg (φωτογραφία), στο οποίο «οι εγχειρίσεις είναι το νέο σεξ» και ύστερα θα σας θυμίσω το πρόσφατο «Ελιξίριο της νιότης» (The substance, 2024) της Coralie Fargeat, η οποία το συνδύασε με το ψυχολογικό δράμα της έλλειψης αυτοεκτίμησης και της καταπίεσης που βιώνουν τα άτομα της showbiz -ιδιαίτερα οι γυναίκες- στον αγώνα τους για διαρκή νεανική εμφάνιση.
----
Όπως και να έχει το θέμα, κάθε μία από αυτές τις ταινίες, όχι μόνο προσέφερε νέες τεχνικές special effects και ανατριχιαστικές εικόνες, αλλά εμβάθυνε θεαματικά στην έννοια του σώματος ως «τόπου φρίκης». Από τη σωματική λοίμωξη και τη μεταμόρφωση μέχρι την ψυχική, ακόμα και κοινωνική (ως avant-garde performance) κακοποίηση της σάρκας, το body horror είναι ένα κινηματογραφικό είδος που, όπως φαίνεται, δεν σταματά ποτέ να μας εκπλήσσει αναζητώντας τα όρια των σωματικών μας φόβων.
(Άρθρο μου στο myFilm)