Αντί προλόγου, επιτρέψτε μου ξεκινήσω με τον σκοπό της της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου, της οποίας είμαι μέλος εδώ και λίγα χρόνια, ο οποίος είναι: η από κοινού προσπάθεια της αρτιότερης και πληρέστερης άσκησης του λειτουργήματος του κριτικού, που επιτυγχάνεται -όπως αναφέρεται στο καταστατικό- κυρίως µε:
#1. Τη συνεργασία αυτών που ασκούν το λειτούργημα του κριτικού κινηματογράφου.
#2. Την προσέγγιση και τη μελέτη των σχετικών µε αυτό προβλημάτων.
#3. Την προσπάθεια ποιοτικής ανάπτυξης της κινηματογραφικής κριτικής στην Ελλάδα.
#4. Τη δημιουργία ουσιαστικών δεσμών μεταξύ των κριτικών και του κοινού.
#5. Την µε κάθε κατάλληλο μέσο υποβοήθηση της προσπάθειας για την ποιοτική βελτίωση του ελληνικού κινηματογράφου.
#6. Τη συνδρομή κάθε προσπάθειας για την ορθή ενημέρωση και την κινηματογραφική παιδεία του κοινού.
#7. Την υποβοήθηση της προσπάθειας νέων που επιθυμούν να ασχοληθούν µε την κινηματογραφική κριτική
#8. Την επαφή και τη συνεργασία µε τις άλλες ελληνικές ή ξένες ενώσεις, τους δημοσιογραφικούς φορείς και σωματεία, τις κινηματογραφικές λέσχες, καθώς και τη συμμετοχή στις διεθνείς ομοσπονδίες κριτικών.
#9. Τη δημιουργία γραφείων, λέσχης µε βιβλιοθήκη, καθώς και αρχείο έντυπης και ηλεκτρονικής τεκμηρίωσης.
#10. Τη διοργάνωση σχετικών εκδηλώσεων –όπως: προβολές, διαλέξεις, συνέδρια, συναντήσεις, εκδόσεις εντύπων και βιβλίων κινηματογραφικού ενδιαφέροντος κ.λπ.– για την πληρέστερη εκπλήρωση των σκοπών της Ένωσης
Από τα δέκα αυτά στοιχεία, τα 3 πρώτα αφορούν -αυτονόητα- τις εσωτερικές υποθέσεις της ΠΕΚΚ (συνεργασία, προβλήματα, ανάπτυξη ποιοτικής κριτικής).
Τα επόμενα τέσσερα αφορούν τις σχέσεις της ΠΕΚΚ με εξωτερικούς παράγοντες: #4 με αυτό καθαυτό το κοινό, #5 με τον ελληνικό -όχι ξένο- κινηματογράφο, #6 με τρίτους που ενδιαφέρονται για την ενημέρωση και την παιδεία του κοινού και το #7 με τους νέους που επιθυμούν να ασχοληθούν µε την κριτική.
Τέλος, τα υπόλοιπα τρία αφορούν σ’ αυτό που θα μπορούσα να τα αποκαλέσω «καθήκοντα γραφείου εξωστρέφειας», δηλαδή το #8 επαφές & συνεργασίες με άλλους πολιτιστικούς φορείς, το #9 δημιουργία τρόπων τόπων και χώρων για την επίτευξη του προηγούμενου και το #10 τη διοργάνωση εκδηλώσεων για την πραγματοποίηση των από #4 έως #7 στοιχείων.
===
Με αυτό τον πρόλογο, που βασίζεται στο καταστατικό της ΠΕΚΚ, μπορώ τώρα να συνεχίσω, αναφέροντας ότι ακόμα και πριν γίνω μέλος της, θεωρούσα ότι, η κριτική ταινιών είναι μια σημαντική πτυχή της πολιτιστικής ζωής, με πολλαπλούς ρόλους και λειτουργίες που επηρεάζουν, τόσο τους δημιουργούς όσο και το κοινό, αφού εξετάζει τις ταινίες από διάφορες οπτικές γωνίες και συμβάλλει στην ερμηνεία, την αξιολόγηση και την κατανόηση του κινηματογραφικού μέσου. Επιτρέψτε μου να γίνω λίγο πιο αναλυτικός επί του θέματος.
Εν πρώτοις, θεωρώ ότι η κριτική προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει τα νοήματα μιας ταινίας, να αναδείξει τα θέματα, τις ιδέες και τις προθέσεις του δημιουργού. Μέσω της ανάλυσης στοιχείων, όπως η σκηνοθεσία, η φωτογραφία, το σενάριο, η μουσική και η ερμηνεία, βοηθά το κοινό να κατανοήσει βαθύτερα το έργο. Πολλές φορές, οι κριτικοί αναδεικνύουμε πτυχές που μπορεί να μην είναι προφανείς κατά την πρώτη ανάγνωση μιας ταινίας στη σκοτεινή αίθουσα.
Δεύτερη πεποίθησή μου είναι ότι, η κριτική λειτουργεί ως μέτρο αξιολόγησης για τις ταινίες, θέτοντας κριτήρια ποιότητας, πρωτοτυπίας και καλλιτεχνικής αξίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την κινηματογραφική βιομηχανία, καθώς επηρεάζει το κοινό στη λήψη αποφάσεων για το ποιες ταινίες θα παρακολουθήσει. Η θετική κριτική μπορεί να ενισχύσει την εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία μιας ταινίας, ενώ η αρνητική μπορεί να αποτρέψει θεατές ή να προκαλέσει συζητήσεις.
Τρίτον, πιστεύω ότι οι κριτικές συμβάλλουν στη γενικότερη παιδεία του κοινού, παρέχοντας πληροφορίες για την ιστορία του κινηματογράφου, τα διάφορα κινηματογραφικά είδη και τις τεχνικές αφήγησης. Οι κριτικοί, ως γνώστες του μέσου, προσφέρουμε το πλαίσιο μέσα στο οποίο το κοινό μπορεί να εκτιμήσει την ταινία όχι μόνο ως διασκέδαση (entertaining), αλλά και ως ψυχαγωγία (αγωγή της ψυχής). Αυτό αποτελεί μια διάκριση στην οποία επιμένω εδώ και πολλά χρόνια: είναι άλλο πράγμα η διασκέδαση, (η πλάκα, το εύκολο γέλιο, ο χαβαλές του εξώστη, το «πάμε να περάσουμε την ώρα μας») και άλλο οι προβληματισμοί που θέτει το θέμα μιας ταινίας, οι οποίοι μπορούν να προκαλούν και εποικοδομητικές συζητήσεις.
Τέταρτον, θεωρώ ότι η κριτική αποτελεί γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ των δημιουργών και του κοινού. Προκαλεί διάλογο και ανταλλαγή απόψεων για τις κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές διαστάσεις των ταινιών. Μέσω αυτής, οι ταινίες εντάσσονται στη δημόσια συζήτηση, αναδεικνύοντας ζητήματα της εποχής, ή δίνοντας φωνή σε παραγνωρισμένες οπτικές.
Πέμπτο, πιστεύω ότι η κριτική παίζει ρόλο στη διαμόρφωση της κινηματογραφικής ιστορίας. Οι κριτικοί συχνά αποφασίζουν ποιες ταινίες θεωρούνται «κλασικές» ή «εμβληματικές», συμβάλλοντας στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η επαγγελματική κριτική, είτε η δημοσιογραφική, είτε η ακαδημαϊκή (και σ’ αυτή τη διάκριση επιμένω) παραμένει ένας απαραίτητος πυλώνας για την κατανόηση και την εκτίμηση του κινηματογράφου. Ειδικά, σε μια εποχή που οι on line προβολές και το streaming, καθώς και τα social media που αναδεικνύουν τα σχόλια και τις προσωπικές κριτικές του κοινού, αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία. Είτε συμφωνεί κανείς είτε όχι με τις απόψεις των κριτικών, θεωρώ ότι η κριτική λειτουργεί ως εργαλείο σκέψης, συζήτησης και πολιτισμικής καλλιέργειας.
Άφησα για το τέλος το ρόλο που πιστεύω ότι παίζει η κριτική στην «καλλιτεχνική εξέλιξη», επειδή παρά τα ειρωνικά σχόλια που ακούγονται στο χώρο των ανθρώπων του σινεμά («δεν διαβάζω ποτέ τις κριτικές που με αφορούν» και «με αφήνει αδιάφορο τι έγραψε ο ή η Τάδε κριτικός για μένα»), θεωρώ ότι οι καλλιτέχνες του χώρου, συχνά λαμβάνουν υπόψη την κριτική, είτε για να βελτιώσουν την τέχνη τους (ακόμα και για εμπορικούς λόγους), είτε για να αντικρούσουν τις απόψεις των κριτικών (και ας μη το ομολογούν).
Συνολικά, λοιπόν, θα έλεγα ότι ο διάλογος αυτός, όπως και όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία, προάγουν τη δημιουργική διαδικασία και συμβάλλουν στη συνεχή εξέλιξη του κινηματογράφου.
===
Το κείμενό μου είναι εμπνευσμένο από την ημερίδα της FIPRESCI «Το ευρωπαϊκό σινεμά της κρίσης – Εθνικές κινηματογραφίες και μια ματιά στο μέλλον», που διοργάνωσε -το Σάββατο 23 Νοεμβρίου 2024- το 37ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου στην Ελληνοαμερικανική Ένωση.
===
Η ημερίδα της FIPRESCI πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή δώδεκα μελών της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου εκ των οποίων τρεις ήταν από την Ελλάδα: η Δήμητρα Κυρίλλου, o Βασίλης Κεχαγιάς και ο Νίνος Μικελίδης.
Οι εισηγητές μίλησαν, μεταξύ άλλων, για το μέλλον της ευρωπαϊκής κινηματογραφικής παραγωγής από οπτικές γωνίες όπως: η παραγωγή, η διανομή, η προβολή στις αίθουσες, ο ρόλος της πλατφόρμας, το streaming, η κινηματογραφική Παιδεία και ο ρόλος της κινηματογραφικής κριτικής.
===
Ακολουθούν σύντομα αποσπάσματα από τις δυο εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ομιλίες: του προέδρου της ΠΕΚΚ Β. Κεχαγιά και του καλλιτεχνικού διευθυντή του Πανοράματος, Νίνου Μικελίδη.
===
«Η σταθερή αφοσίωση της ΠΕΚΚ στα δομικά στοιχεία της κινηματογραφικής εμπειρίας»
του Βασίλη Κεχαγιά
Η Ένωση Ελλήνων Κριτικών Κινηματογράφου (ΕΕΚΚ) ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια μιας κομβικής στιγμής στην ιστορία του έθνους μας - όταν η Ελλάδα προσπαθούσε να ανοικοδομήσει τους δημοκρατικούς της θεσμούς μετά την πτώση της επταετούς δικτατορίας. Μεταξύ των ιδρυτικών μελών της είναι ο Νίνος Φένεκ Μικελίδης, ο οποίος είναι ο ιδρυτής και Καλλ/κός Διευθυντής μέχρι σήμερα του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου. Από την αρχή, η ΠΕΚΚ καθόρισε την ταυτότητά της με σαφήνεια και σκοπό. Το καταστατικό της αντανακλά μια σταθερή δέσμευση στον ευρωπαϊκό κινηματογράφο και στην υποστήριξη των κινηματογραφικών πρωτοποριακών έργων, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους. Από την ίδρυσή της, η ένωση υπερασπίστηκε έναν κινηματογράφο που αναδύεται όχι από τις πεπατημένες λεωφόρους του mainstream, αλλά από στενά και προκλητικά μονοπάτια.
Ήταν, βέβαια, χρόνια που κινήματα όπως η Nouvelle Vague, ο ιταλικός κινηματογράφος και η αγγλική αναγέννηση ενός ελεύθερου κινηματογραφικού πνεύματος δεν χρειάζονταν συστάσεις. Η Ρωσία στάθηκε σταθερή με τις μνημειακές μορφές της και την ιδιοφυΐα του Ταρκόφσκι. Η Ουγγαρία εξερεύνησε τα ηθικά της διλήμματα, η Τσεχική Δημοκρατία γιόρτασε τον ελεύθερο κινηματογράφο και η Πολωνία πάλεψε με τη δυαδικότητα του κομμουνισμού και του καθολικισμού. Η Σουηδία έφερε την εσωστρεφή καλλιτεχνία του Μπέργκμαν, η Πορτογαλία κουβαλούσε την κληρονομιά του Μανουέλ ντε Ολιβέιρα και η Ελλάδα πάλευε να διεκδικήσει την ποιητική της φωνή μέσω του Αγγελόπουλου. Όλοι αυτοί πάλεψαν να χαράξουν χώρο απέναντι στα κύματα της κυριαρχίας του Χόλιγουντ. Ακόμη και οι αφρικανικές και οι μικρότερες τριτοκοσμικές παραγωγές πάσχιζαν να συμβαδίσουν με τον εναλλακτικό κινηματογράφο, που καθοδηγούνταν από την Ευρώπη και υποστηριζόταν από Αμερικανούς ανεξάρτητους κινηματογραφιστές.
Η άνοδος της τηλεόρασης, η ευρεία διαθεσιμότητα του προσιτού βίντεο και η πολιτιστική στροφή προς τον συντηρητισμό άρχισαν να κλείνουν τις αίθουσες. Οι κινηματογράφοι που δεν προσπαθούσαν να αποδείξουν την κοινωνική και εθνική τους «ανοχή» βρήκαν χώρο για να ανθίσουν. Στην Ελλάδα, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 έως την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, οι μικροδιανομείς γνώρισαν μια χρυσή εποχή, με πρωτεργάτες ανθρώπους όπως ο Γιώργος Τζιότζιος, διανομέας και πρώην μέλος της ΠΕΚΚ. Οι κριτικοί, επίσης, παρακολούθησαν αυτές τις εξελίξεις με την ίδια αισιοδοξία.
Στη συνέχεια ήρθε η πτώση - ο «χειμώνας» του διαδικτύου και η άνοδος της κινηματογραφικής πειρατείας. Οι τεράστιες κινηματογραφικές εταιρείες έχτισαν γρήγορα αμυντικά τείχη για να αντέξουν την επίθεση, αλλά οι μικρότεροι διανομείς παρασύρθηκαν από το ορμητικό ρεύμα. Οι κινηματογραφικές αίθουσες αγωνίστηκαν να επιβιώσουν καθώς η προβολή στο σπίτι γινόταν όλο και πιο δημοφιλής, αυξάνοντας τον αριθμό των θεατών αλλά όχι τα έσοδα των μικρών διανομέων.
Ρομαντικά, η ΠΕΚΚ παραμένει σταθερή στην υποστήριξή της προς τις αίθουσες, τους μικρούς διανομείς και τα φεστιβάλ, μαζί με τη FIPRESCI. Για το σκοπό αυτό, διοργανώνει εκδηλώσεις και προβολές στις αίθουσες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και συνεργάζεται με μικρούς διανομείς. Για τους κριτικούς είναι καθήκον να υπερασπίζονται τη μοναδική κινηματογραφική εμπειρία της μεγάλης αίθουσας θεάτρου - του χώρου όπου το όνειρο εξακολουθεί να ζει.
===
«Το ελληνικό ζήτημα και η ανάγκη για έναν νέο σύγχρονο νόμο για τον κινηματογράφο»
του Νίνου Μικελίδη
Το πρόβλημα φυσικά δεν εντοπίζεται μόνο στην έλλειψη αιθουσών, αλλά στη γενική αντιμετώπιση του Ελληνικού κινηματογράφου από το εκάστοτε Υπουργείο Πολιτισμού, από την πλειοψηφία των κυβερνήσεων των τελευταίων δεκαετιών, οδηγώντας τις αίθουσές μας στην εξαφάνιση, παρά τις γενναίες, και δυστυχώς χωρίς υποστήριξη προσπάθειες των επαγγελματιών του κλάδου. Για να διασωθεί ο κινηματογράφος ως τέχνη, μια προοδευτική κυβέρνηση, που ενδιαφέρεται για τον πολιτισμό, χρειάζεται να περάσει έναν νέο, σύγχρονο νόμο για τον κινηματογράφο που θα διασφαλίζει τα παρακάτω:
1. Στοιχειώδης εκπαίδευση: η υποχρεωτική ένταξη μαθημάτων για τον κινηματογράφο στην ύλη όλων των διαφορετικών βαθμίδων της εκπαίδευσης, ώστε να διδαχθούν οι νέοι την ιστορία, την αισθητική και την καλλιτεχνική αξία του σινεμά.
2. Την δημιουργία και υποστήριξη περισσότερων ακαδημιών κινηματογράφου σε όλη την Ελλάδα.
3. Την αποδοτικότερη, και σε ευθυγράμμιση με τις παρούσες ανάγκες της κινηματογραφικής κοινότητας, λειτουργία του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, για την περαιτέρω και αποτελεσματικότερη χρηματοδότηση μικρού και μεγάλου μήκους ταινιών και την παράλληλη ενίσχυση της διανομής τους.
4. Την υποστήριξη και χρηματοδότηση από την πολιτεία των μονών αιθουσών, με την κατάργηση του σχετικού φόρου και την επιδότηση της προβολής Ελληνικών ταινιών.
5. Τη δημιουργία ενός Εθνικού Αρχείου Κινηματογράφου, μια πρόταση που αρχικά υπήρχε σε έναν νόμο επί υπουργίας της Μελίνας Μερκούρη τη δεκαετία του 80, και η οποία δεν υλοποιήθηκε ποτέ λόγω των απαράδεκτων παρεμβάσεων τότε ενός ιδιωτικού Κινηματογραφικού Αρχείου.
6. Την ενίσχυση της ποιοτικής κριτικής κινηματογράφου, μέσω μιας γενικότερης κινηματογραφικής παιδείας.