Εδώ είμαστε λοιπόν πάλι με μια ακόμα λίστα πραγμάτων που με σημάδεψαν. Πρόκειται για 10 ταινίες καθοριστικής σημασίας, που μπορεί να μην έχουν καμία σημασία για σένα αγαπητέ μου αναγνώστη, αλλά έχουν για μένα, που ουσιαστικά γεννήθηκα μέσα σε κινηματογράφο και στον εγκέφαλό μου έχουν χαραχθεί εικόνες που ούτε θυμόμουν, ούτε φανταζόμουν μεγαλώνοντας ότι θα τις ανακαλούσα σαν ένα ανεξήγητο όνειρο. Μερικές από αυτές, μπορεί να περιλαμβάνονται σ’ εκείνο τον κατάλογο που είχα δημοσιεύσει σε συνέχειες στην Αμαρυσία το 2010 με τίτλο «100 αγαπημένες». Κάποιες μπορεί να αναφέρονται για πρώτη φορά, διότι άλλο καθοριστικές και άλλο αυτές που θέλεις να βλέπεις και να ξαναβλέπεις (αγαπημένες). Για να απαντήσω μάλιστα, έμμεσα σε φίλο αναγνώστη μου: Πάρα πολύ καλή η ταινία του Μπέργκμαν «Η έβδομη σφραγίδα» (έχω μάλιστα και το βιβλίο με το σενάριο, σε έκδοση «Γαλαξία» και μετάφραση Ροζίτας Σώκου), αλλά δεν μπορώ να βλέπω δυο και τρεις φορές το Θάνατο να παίζει σκάκι με τον Ιππότη και να το συζητάνε, ενώ μπορώ να δω και τρίτη φορά το φετινό «Θεέ μου τι σου κάναμε;», για το οποίο ακόμα με ευλογάει ο συνάδελφος Χρήστος Φωτιάδης.
Απολαύστε λοιπόν τις καθοριστικές 10 ταινίες με τη σειρά που τις είδα, στις οποίες διατηρώ ονόματα και τίτλους όπως γράφονταν και προφέρονταν στην εποχή τους.
* * *
1. «Φαντασία» (Fantasia - 1940) του Γουόλτ Ντίσνεϊ. Την έχω συμπεριλάβει και στις 100 αγαπημένες, διότι μέχρι αυτή την ταινία, τα κινούμενα σχέδια ήταν απλά χάρτινα και κουνιόντουσαν σπασμωδικά κάτω από μια μουσική, που αν την άκουγες χωρίς αυτά, σου έξυνε τα αυτιά. Η Φαντασία, τα ζωντάνεψε, τα έκανε ανθρώπινα συνδυάζοντας ήχους κλασσικής μουσικής με τις γνωστές φιγούρες του Ντίσνεϋ και κέρδισε δύο Τιμητικά Όσκαρ: Ένα ο Λέοπολντ Στοκόφσκι για το συγχρονισμό μουσικής και εικόνας και ένα ο Γουόλτ Ντίσνεϋ για τη συμβολή του στην προώθηση της μουσικής και του ήχου γενικά στα κινούμενα σχέδια. Πρόκειται για οκτώ ανεξάρτητες ιστορίες εμπνευσμένες από τα κλασσικά κομμάτια «Τοκάτα και Φούγκα σε Ρε Ελάσσονα» του Μπαχ, «Ο Καρυοθραύστης» του Τσαϊκόφσκι, «Ο μαθητευόμενος μάγος» του Ντικά, «Η ιεροτελεστία της άνοιξης» του Στραβίνσκυ, «Η ποιμενική συμφωνία» του Μπετόβεν, «Ο χορός των ωρών» του Πονκιέλι και «Η νύχτα στο φαλακρό βουνό» του Μουσόργκσκυ (η οποία καταλήγει λυτρωτικά στο γνωστό «Άβε Μαρία»). Την ταινία, πήγα να τη δω ανάμεσα στους δυο γάμους μου με μια φίλη, τη δεκαετία του ’90 σε επανέκδοση (με στερεοφωνικό ήχο) νομίζοντας ότι θα την έβλεπα για πρώτη φορά. Παρακολουθώντας την όμως, άφωνος από τη μαεστρία του Ντίσνεϋ, διαπίστωσα ότι ο συχνός εφιάλτης μου με ζωντανές σκούπες που με κυνηγούσαν σε κάποιο ηφαίστειο, ήταν συνδυασμός των εικόνων από τον «Μαθητευόμενο μάγο» και τη «Νύχτα στο Φαλακρό Βουνό». Ναι, είχα δει την ταινία όταν ήμουν πολύ μικρός στο ΡΕΞ Αμαρουσίου και λυτρώθηκα από τους παράξενους εφιάλτες μου τη δεκαετία του ’90. Τότε, εξήγησα και την αγάπη μου για την κλασσική μουσική, που είχε αναπτυχθεί πριν τα 15 μου, που είχα εξαναγκάσει τους γονείς μου να μου αγοράσουν μαγνητόφωνο πομπίνας Philips για να την ακούω όποτε θέλω και όχι κάθε Μεγάλη Εβδομάδα στο ραδιόφωνο.
2. «Ο πόλεμος των κόσμων» (The war of the worlds – 1953) του Μπάιρον Χάσκιν. Την είχα δει στο χειμερινό κινηματογράφο «Πάνθεον» της οδού Πανεπιστημίου στην Αθήνα, όπου ο θείος μου ήταν μηχανικός προβολής και με έπαιρνε μαζί του μερικές φορές. Με είχε εντυπωσιάσει το γεγονός ότι μπορούσαν να υπάρχουν κόσμοι έξω από το δικό μας και όντα εξυπνότερα από μας με ανώτερο πολιτισμό. Με είχε τρομάξει δε, η ιδέα ότι αυτά τα όντα θα μπορούσαν να είναι εχθρικά χωρίς λόγο και αήττητα. Η ταινία ήταν έγχρωμη και για τα δεδομένα της εποχής με καταπληκτικά εφέ. Απόλαυσα την αφέλειά της πολύ αργότερα στην τηλεόραση, ενώ βρήκα ενδιαφέροντα τα μυθιστορήματα του Χ. Τζ. Γουέλς και ξεπέρασα αυτά του Ιουλίου Βερν των παιδικών μου χρόνων.
3. «Ο πολίτης Κέιν» (Citizen Kane – 1941) του Όρσον Γουέλες με πρωταγωνιστή τον ίδιο και τον Τζόζεφ Κότεν, ο οποίος υποδύεται τον ερευνητή δημοσιογράφο, που με αφορμή τον θάνατο του μεγιστάνα του τύπου Κέιν ψάχνει στο παρελθόν να εξηγήσει τι ακριβώς ήταν, ή σήμαινε, η λέξη Rosebud που είχε ψιθυρίσει λίγο πριν πεθάνει ο μεγιστάνας. Μέσα από αναδρομές που κάνει ο σκηνοθέτης βλέπουμε τόσο τον τρόπο που ο Κέιν από απλός εφημεριδοπώλης έγινε μεγαλοεκδότης, όσο και τον τρόπο που διεξάγονται οι έρευνες από επίμονους –και διακριτικούς– ρεπόρτερ. Η ταινία θεωρήθηκε κολοσσιαία, όχι μόνο για το θέμα της (λέγεται ότι ήταν βιογραφία του μεγιστάνα του τύπου Χιρστ) και για την τρίωρη διάρκειά της, όσο για το γεγονός ότι πολλές τεχνικές στο γύρισμα χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά, ενώ η ασπρόμαυρη φωτογραφία της είναι αριστουργηματική. Πήγαινα στο Γυμνάσιο Αμαρουσίου όταν την είδα και με έκανε να αγαπήσω περισσότερο τη δημοσιογραφία. Εξυπακούεται ότι είναι μια από τις 100 αγαπημένες μου.
4. «Τζέιμς Μποντ, πράκτωρ 007 σε παγίδα» (From Russia with love – 1963) του Τέρενς Γιανκ. Από τις 100 αγαπημένες μου, επίσης, διότι υπήρξε ο πιο γήινος Μποντ ever. Ο καλύτερος, της μακροβιότερης σειράς ταινιών που έγινε ποτέ. Είχα δει το Δρ. Νο την προηγούμενη χρονιά και ετούτη δω τη βρήκα καλύτερη, διότι διέθετε πλοκή, αγωνία και δράση και ένα σενάριο απόλυτα συμβατό με τις απαιτήσεις της κατασκοπείας της εποχής. Ο «κακός» της ταινίας είναι «ολοκληρωτικά κακός και κυνικός» και η ταινία διαθέτει την πιο μεγάλη σε μήκος πάλη, που έχει γίνει στο σινεμά, μέσα σε βαγόνι τρένου και με το τρένο εν κινήσει. Σκοτεινή εν γένει ατμόσφαιρα με επιρροές film-noir και πολύ καλές ερμηνείες. Αυτή η ταινία συνέβαλε, ώστε να «κολλήσω» στη σειρά των ταινιών Μποντ.
5. «Αλφαβίλ» (Alphaville – 1965) του Ζαν Λυκ Γκοντάρ. Ο Λέμυ Κώσιον του αγαπημένου μου ηθοποιού Έντυ Κωνσταντίν έρχεται αντιμέτωπος με τον δόκτορα Φον Μπράουν, που ελέγχει τον υπερκομπιούτερ Άλφα-60, που διευθύνει την πόλη του μέλλοντος, την Αλφαβίλ. Ο Γκοντάρ σχολιάζει την αλλοτρίωση του ανθρώπου σε μια ιμπεριαλιστική μητρόπολη και χρησιμοποιεί το Παρίσι της εποχής του ως φουτουριστικό ντεκόρ. Γνήσια, εντυπωσιακή επιστημονική φαντασία με ανθρωπιστικά μηνύματα. Το γεγονός ότι πρωταγωνιστεί ο Λέμυ Κώσιον πράκτορας του FBI σε επτά προηγούμενες ταινίες, έκανε δημοφιλή την ταινία και έτσι την είδα, αφού μάλιστα είχα εντρυφήσει σε ήρωες αυτού του είδους (μέσω «Μάσκας» και «Μυστήριου», περιοδικών αστυνομικών διηγημάτων της εποχής), όπως ο Ντικ Τρέισι παλαιότερα και ο Τζέιμς Μποντ σχεδόν ταυτόχρονα.
6. «Το δίκτυο» (Network - 1975) του Σίντνεϊ Λιούμετ. Ο πολύ καλός ηθοποιός Πίτερ Φιντς, νευρωτικός και οδηγούμενος μέχρι την αυτοκτονία, ως ρεπόρτερ της τηλεόρασης, κερδίζει το Όσκαρ καλώντας τους τηλεθεατές να βγουν στα παράθυρά τους και να φωνάξουν: «Δεν πάει άλλο», για τον τρόπο που πλασάρονται οι ειδήσεις στη τηλεόραση. Παρόλο που η τηλεόραση δεν είχε μπει για τα καλά στη ζωή μας, το θέμα με συγκλόνισε.
7. «Εξπρές του μεσονυκτίου» (Midnight express – 1978) του Άλαν Πάρκερ. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια ταινία περί του «ου μπλέξεις». Ο νεαρός που τραβάει τα πάνδεινα από την αστυνομία, εντός και εκτός Τουρκικών φυλακών, για μια πρέζα σκόνη στο σακίδιό του, αλλά και ο τρόπος που αντιμετωπίζεται απ’ έξω ο πατέρας του που απαιτεί ορθή λειτουργία της δικαιοσύνης και δεν τη βρίσκει. Μια ταινία που δεν θέλω να την ξαναδώ, διότι τη θυμάμαι εφιαλτικά καλά. Όπως θυμάμαι και το «δικό μας» κωμικό ηθοποιό Ζανίνο να υποδύεται έναν Τούρκο ανακριτή-βασανιστή.
8. «Ζέλιγκ» (Zelig - 1983) του Γούντυ Άλλεν. Η ιστορία ενός ανθρώπου, του Λέοναρντ Ζέλιγκ (τον υποδύεται ο ίδιος ο Άλλεν), ο οποίος «μεταμορφώνεται» σαν χαμαιλέοντας ανάλογα με το περιβάλλον που βρίσκεται και κινείται και μιλάει ανάλογα. Ίσως να είναι και η πρώτη μη ψηφιακή ταινία, στην οποία ο σκηνοθέτης ενθέτει ηθοποιό σε πραγματικά «επίκαιρα» της δεκαετίας του ’20 και τον βλέπουμε στο πλάι υπαρκτών διάσημων προσώπων, πρωθυπουργών, καλλιτεχνών και άλλων. Η ταινία έχει τη μορφή ντοκιμαντέρ και εντυπωσιάζει. Διαπιστώνεις με φρίκη δε, ότι για να επιβιώσεις χρειάζεται να παίζεις πολλούς ρόλους στη ζωή σου. Αν μπορείς, βέβαια…
9. «Ο πρόεδρος, ένα ροζ σκάνδαλο κι ένας πόλεμος» (Wag the dog – 1997) του Μπάρι Λέβινσον. Για να αποπροσανατολίσουν την κοινή γνώμη από ένα σεξουαλικό σκάνδαλο του Προέδρου των ΗΠΑ, δύο συνεργάτες του πλανητάρχη, ζητούν τη βοήθεια ενός παραγωγού του Χόλιγουντ, για να σκηνοθετήσει ένα φανταστικό πόλεμο με την Αλβανία. Αναλαμβάνει ένας ανεπανάληπτος Ντάστιν Χόφμαν, που δεν τον έχετε ξαναδεί έτσι. Επιστρατεύονται στημένες ειδήσεις και ρεπορτάζ, ψεύτικα δελτία τύπου, πολεμικές εικόνες μέσα από στούντιο. Να μην έχεις πλέον πουθενά εμπιστοσύνη. Λίγο καιρό αργότερα «έσκασε» το σκάνδαλο Λουίνσκι στις ΗΠΑ με τον πρόεδρο Κλίντον και τη γραμματέα του και ευτυχώς που δεν έσκασε και καμία βόμβα στη γειτονιά μας. Σάτιρα, από τις λίγες, αλλά και αποκαλυπτική, για το πως δουλεύουν (και μας δουλεύουν) κυβερνήσεις και μεγάλα media.
10. «Τα παιδιά των ανθρώπων» (Children of men – 2006) του Αλφόνσο Κουαρόν. Έτος 2027 στο Λονδίνο. Πάνω σε ένα πλανήτη όπου πλέον δε γεννιούνται παιδιά, η κοινωνία μοιάζει με καζάνι έτοιμο να εκραγεί. Ο μικρότερος άνθρωπος είναι ηλικίας 17 ετών. Υπερπληθυσμός και ανεργία. Οι μετανάστες διώκονται σαν άγρια ζώα. Αθλιότητα, υποβάθμιση της ζωής και καθημερινός ζόφος. Ο στρατός κάνει κουμάντο παντού. Ο ήρωας της ταινίας, παθητικός και απόλυτα συμβιβασμένος, βλέπει αναπάντεχα το μέλλον του κόσμου να εξαρτάται από τη δική του δράση. Πρέπει να σώσει το μοναδικό μωρό που υπάρχει. Και είναι κοριτσάκι. Το βλέπεις και αντιλαμβάνεσαι ότι δεν απέχει πολύ. Ο Κουαρόν κινηματογραφεί σε φυσικό περιβάλλον το Λονδίνο και οι εικόνες είναι απίστευτες.
