9/3/13

Ο Όλιβερ Στόουν για τον Ούγκο Τσάβες

Στόουν και Τσάβες
«Πιστεύω ότι ο Ούγκο Τσάβες είναι μια εξαιρετικά δυναμική και χαρισματική φιγούρα. Είναι ανοιχτός και ζεστός, με έναν μεγαλοπρεπή, συναρπαστικό χαρακτήρα. Αλλά όταν επιστρέφω πίσω στις ΗΠΑ, ακούω συνέχεια αυτές τις απαίσιες ιστορίες ότι είναι "δικτάτορας", "κακός", "απειλή για την αμερικανική κοινωνία". Νομίζω ότι αυτή η ταινία ξεκίνησε ως ένα ντοκιμαντέρ για το πώς τα αμερικανικά media δαιμονοποιούν Λατίνους ηγέτες. Και τελικά έγινε κάτι πολύ μεγαλύτερο από αυτό, όσο πιο πολύ ασχολούμασταν. Ο Τύπος στην Αμερική, νομίζω ξέρετε, έχει χωρίσει τη λατινική ήπειρο σε "καλή αριστερά" και "κακή αριστερά". Τώρα έχουν κατατάξει τον Κορέα στην "κακή αριστερά", μαζί με τον Μοράλες και τον Τσάβες. Και αποκαλούν τον Λούλα, "καλή αριστερά". Δεν ξέρω πού θα κατατάξουν την Κίρτσνερ, γιατί όλο αλλάζουν γνώμη, αλλά νομίζω ότι στρέφονται εναντίον της όλο και περισσότερο. Κάνουν λοιπόν μια διάκριση και νομίζω ότι είναι μια εσφαλμένη διάκριση». Αυτά αναφέρει ο Όλιβερ Στόουν, ο οποίος με αφορμή την τελευταία του ταινία «South of the border» ταξιδεύει στη Λατινική Αμερική και παίρνει συνέντευξη από τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες. Πλησιάζοντας τον πολιτικό όσο και τον άνθρωπο, ο Στόουν προσπαθεί να αποδείξει πόσο παραπληροφορημένοι για τον Τσάβες είναι οι Αμερικανοί από τα μεγάλα αμερικανικά κανάλια, όπως Fox News και CNN, τα οποία έχουν κηρύξει ανελέητο τηλεοπτικό πόλεμο εναντίον του ίδιου και της πολιτικής κατάστασης στη χώρα του.
Η πραγματικότητα είναι διαφορετική
Ο Στόουν στη Βενεζουέλα βλέπει μια πραγματικότητα πολύ διαφορετική, πολύ καλύτερη, και για να
πειστεί, με παραίνεση του ίδιου του Τσάβες, ξεκινά ένα οδοιπορικό σε πέντε χώρες της Νότιας Αμερικής, για να ακούσει και τη γνώμη άλλων προέδρων για αυτόν αλλά και για να μάθει περισσότερα για την κατάσταση στις δικές τους χώρες.
Έτσι, συναντά τον πρόεδρο της Βολιβίας, Έβο Μοράλες, τον πρόεδρο της Βραζιλίας, Λούλα Ντα Σίλβα, την πρόεδρο της Αργεντινής, Κριστίνα Κίρτσνερ -όπως και τον πρώην πρόεδρο και σύζυγό της, Νέστορ Κίρτσνερ- τον πρόεδρο του Εκουαδόρ, Ραφαέλ Κορέα, και τον πρόεδρο της Κούβας, Ραούλ Κάστρο.
Μετά από αυτό, το ντοκιμαντέρ, με ένα μικρό συνεργείο, με λίγο εξοπλισμό αλλά πολύ κέφι, εξελίσσεται σε ένα αποκαλυπτικό ταξίδι-πορτραίτο της σύγχρονης Λατινικής Αμερικής, όπου συμβαίνουν πολλές και ενδιαφέρουσες κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, καθώς, για πρώτη φορά, οι χώρες αυτές ενώνονται δυναμικά σε έναν κοινό αγώνα: να ξεφύγουν από την αμερικανική πολιτική επιρροή που τους καταδυναστεύει και να διεκδικήσουν το δικαίωμα να διαχειρίζονται οι ίδιες τους φυσικούς τους πόρους, χωρίς να παρεμβαίνουν αμερικανικά συμφέροντα και πολυεθνικές εταιρείες. Και όλα αυτά, πολεμώντας ταυτόχρονα ενάντια στη «λάσπη» που δέχεται ο αγώνας τους από τα αμερικανικά ΜΜΕ. 
Πως κατέληξε στην ταινία

Για περισσότερο από τρεις δεκαετίες, ο Όλιβερ Στόουν δημιουργεί ταινίες που προκαλούν το κοινό να προβληματιστεί και να αμφισβητήσει αυτά που ξέρει για πολλά ιστορικά και πολιτικά γεγονότα. Αφού ασχολήθηκε με το θέμα του ασύμφορου πολέμου στο Βιετνάμ, τον αδίστακτο κόσμο της Γουόλ Στριτ και την πιθανή συνωμοσία πίσω από τη δολοφονία του Κένεντι, ο -τρεις φορές βραβευμένος με Όσκαρ- σκηνοθέτης ρίχνει τώρα το βλέμμα του στην ήπειρο της Νότιας Αμερικής και το ρόλο που έχουν παίξει τα ΜΜΕ στη διαμόρφωση αρνητικών αντιλήψεων και παραπλανημένων πολιτικών απόψεων.
Η ιδέα λοιπόν για την ταινία προέκυψε ύστερα από μια συνάντηση ανάμεσα στον Στόουν και τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες το 2007. Ο Στόουν είχε ταξιδέψει στην Κολομβία, για να παρακολουθήσει την ανθρωπιστική αποστολή του προέδρου της Βενεζουέλας στην υπόθεση των πολιτικών ομήρων των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC). Ο Στόουν γνώρισε τον Τσάβες μέσω του παραγωγού Φερνάντο Σαλίσιν, ο οποίος έγραψε το σενάριο του South of the border, και είχε κάνει παραγωγή στα ντοκιμαντέρ του Στόουν, Comandante (2003), Persona Non Grata (2003) και Looking for Fidel (2004). Η γνωριμία του Στόουν με τον πρόεδρο ήταν καταλυτική για την εικόνα που είχε στο νου του. Ο σκηνοθέτης ένιωσε έκπληκτος από τη διαφορά που είχε ο Τσάβες στην πραγματικότητα, από την καρικατούρα που παρουσιάζουν τα media.
«Δεν κάνω βιογραφία του Τσάβες»
Ο Τσάβες θεωρείται ήρωας στη Λατινική Αμερική, για την προθυμία του να ορθώσει το ανάστημά του ενάντια στις ΗΠΑ και την επιθυμία του να χρησιμοποιήσει το πετρέλαιο της χώρας του σαν ένα εργαλείο για να βελτιώσει τη ζωή των εργατικών τάξεων. Αλλά, όπως είναι λογικό, η πολιτική του αυτή, έχει προκαλέσει οργή στις ΗΠΑ και τα αμερικανικά δίκτυα ενημέρωσης, κυρίως τα συντηρητικά, τον κακολογούν σε σταθερή βάση, εξαιτίας της απόρριψης της αμερικανικής πολιτικής, τη θέση του υπέρ του σοσιαλισμού και την ανοιχτά μαχητική στάση του.
Ο Στόουν και ο Σαλίσιν άρχισαν, έτσι, να γυρίζουν ένα φιλμ, για να δείξουν πώς τα media χλευάζουν και παρωδούν τα νέα που προέρχονται από τη Νότια Αμερική, παραπληροφορώντας το αμερικανικό κοινό.
«Ακολούθησα στον Τσάβες για έναν χρόνο, στην Αργεντινή, στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή» θυμάται ο Σαλίσιν. «Η ιδέα δεν ήταν να κάνουμε μια βιογραφία του Τσάβες αλλά να πούμε μια ευρύτερη ιστορία, για τη διαστρέβλωση  των ειδήσεων και της εικόνας του και να δείξουμε πώς χώρες όπως οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ, για να υπερασπιστούν τα δικά τους οικονομικά συμφέροντα». Ο Σαλίσιν συνάντησε ύστερα τον παραγωγό Κρις Χάνλεϊ και μαζί χρηματοδότησαν το φιλμ. Για να στηρίξουν πιο εμπεριστατωμένα τα επιχειρήματα της ταινία τους, στράφηκαν στον Μαρκ Γουάιζμπροτ, έναν γνωστό δημοσιογράφο και οικονομολόγο στο Ερευνητικό Κέντρο Οικονομίας και Πολιτικής στην Ουάσινγκτον. Ο Γουάιζμπροτ έγραψε ένα αρχικό σενάριο και, τον Δεκέμβριο του 2008, ο Στόουν πήγε στη Βενεζουέλα για να συναντήσει τον Τσάβες.
Η μικρή ομάδα των κινηματογραφιστών περιλάμβανε τον παραγωγό Ρομπ Γουίλσον και τον διάσημο ντοκιμαντερίστα Άλμπερτ Μέισλες, που ανέλαβε εδώ τη διεύθυνση φωτογραφίας. Τα μέλη της κινηματογραφικής αποστολής πέρασαν τρεις μέρες με τον Τσάβες στο Καράκας, παίρνοντάς του συνέντευξη για τη σχέση της Βενεζουέλας με την Αμερική, τη δημοκρατική του εκλογή το 1998, την εκρηκτική παρουσία του στην περιοχή και την εχθρότητα εναντίον του, με αποκορύφωμα το πραξικόπημα που επιχειρήθηκε το 2002.
Οι συνεντεύξεις έγιναν σε φιλικό τόνο: Ο Στόουν και ο Τσάβες κάθονταν μαζί σε ένα τραπέζι και συζητούσαν ή πηγαίνανε στην εξοχή, κάνοντας περιήγηση σε αγροτικές περιοχές, συγκροτήματα κατοικιών και εργοστάσια. Ο Στόουν επισκέφτηκε ακόμη και το σπίτι όπου μεγάλωσε ο Τσάβες. Η συγκεκριμένη σεκάνς έδωσε μάλιστα μερικές από τις πιο αξέχαστες σκηνές της ταινίας, όταν ο Τσάβες ανεβαίνει σε ένα ποδήλατο που βρίσκει στην πίσω αυλή του σπιτιού του, το οποίο διαλύεται. «Ήμασταν στην αυλή της γιαγιάς του στο Μπαρίνας, στη Βενεζουέλα» θυμάται ο Γουίλσον. «Νομίζω ότι ο Όλιβερ προσπαθούσε να διαπεράσει το προσωπείο του πολιτικού και να πάει τον Τσάβες σε ένα μέρος, όπου το κοινό θα τον έβλεπε και ως άνθρωπο. Ο Τσάβες μιλούσε συνεχώς αλλά ο Όλιβερ ενδιαφερόταν για πιο προσωπικές του ιστορίες και του είπε να πάει πίσω στο χρόνο, να θυμηθεί όταν ήταν παιδί. Υπήρχε λοιπόν ένα παιδικό BMX ποδήλατο στο γρασίδι και ο Τσάβες το σήκωσε και άρχισε να το οδηγεί. Για μένα, εκείνη τη στιγμή, ο τρόπος που χειρίστηκε το ποδήλατο που διαλύθηκε, λέει πολλά για το ποιος είναι αυτός ο άντρας».
Συζητήσεις με όλους τους προέδρους
Αφού ολοκλήρωσαν τρεις μέρες συνέντευξης, ο Στόουν ύστερα εξασφάλισε συνεντεύξεις με τους προέδρους Μοράλες – Λούλα – Κίρτσνερ – Λούγκο - Κορέα και Κάστρο, που θα μιλούσαν για τον Τσάβες, ώστε να κατανοήσουμε περισσότερο το φαινόμενο Τσάβες και να συγκριθούν οι απόψεις για αυτόν. Παράλληλα, ο Στόουν «επιστράτευσε» και τον ιστορικό, σκηνοθέτη και συγγραφέα Τάρικ Αλί στο σενάριο, του οποίου το βιβλίο «Πειρατές της Καραϊβικής» παρείχε μια διεισδυτική ματιά στην άνοδο του Τσάβες και την επιρροή των Τσάβες, Κάστρο και Μοράλες στη Λατινική Αμερική. «Ο Όλιβερ μου τηλεφώνησε, αφού είχαμε πάρει κάποιες συνεντεύξεις και μου ζήτησε να γράψω σχολιασμό για την ταινία» θυμάται ο Αλί. «Κοίταξα την ταινία και κατάλαβα ότι ήταν ένα road movie –ένας σπουδαίος Αμερικανός σκηνοθέτης πηγαίνει νότια των συνόρων και λέει τη γνώμη του ευθέως και ειλικρινώς».
Με κοπιαστικά γυρίσματα ανάμεσα σε πολλές χώρες, από ένα μικρό συνεργείο με μόνο δύο κάμερες HD, έναν ηχολήπτη με ένα μόνο μικρόφωνο και καθόλου φώτα, ο Στόουν μίλησε με αυτούς τους ηγέτες, σε αυθόρμητες και συχνά φιλικές συνεντεύξεις, που έδωσαν σημαντικά αποτελέσματα. Ο Στόουν, γνωστός για τη δυνατότητά του να κάνει τους ηθοποιούς του να ανοίγονται και να δίνουν ερμηνείες με ψυχή, απέσπασε από τους ηγέτες αναπάντεχα και ενδιαφέροντα σχόλια και συναρπαστικές αποκαλύψεις.
Στην Κούβα, ο Στόουν συναντήθηκε με τον Κάστρο και τον Κορέα, το νεαρό πρόεδρο του Εκουαδόρ, στο υπόγειο του μνημείου Τσε Γκεβάρα. Όταν ο Κορέα ρωτήθηκε αν ανησυχούσε που διαβαλλόταν από τον αμερικανικό Τύπο, ο Κορέα απάντησε: «Με όλο το σεβασμό, ξέροντας τα media των ΗΠΑ, θα ανησυχούσα αν μιλούσαν καλά για μένα!». Από την Κούβα, η παραγωγή ταξίδεψε στη Βολιβία, για να πάρουν συνέντευξη από τον Έβο Μοράλες, και ένιωσαν τόση ζαλάδα από το μεγάλο υψόμετρο στα βολιβιανά βουνά, που οι κάμεραμεν μετά βίας μπορούσαν να κρατήσουν ψηλά την κάμερα! Ο Στόουν εκεί δοκίμασε φύλλα κόκας μαζί με τον πρόεδρο Μοράλες και έπαιξε μπάλα μαζί του, συζητώντας για τις άγριες μάχες που έχει δώσει στη χώρα του εναντίον της ιδιωτικοποίησης του νερού. Στη Βραζιλία, πήρε συνέντευξη από τον πρόεδρο Λούλα Ντα Σίλβα, ο οποίος αναδείχθηκε από την εργατική τάξη στην πολιτική σκηνή, κάνοντας μεγάλο συνδικαλιστικό έργο. Στο Μπουένος Άιρες, συνάντησε την Κριστίνα Κίρτσνερ, την πρόεδρο της Αργεντινής, αλλά και το σύζυγό της -και πρώην πρόεδρο- Νέστορ Κίρτσνερ. Οι δύο πολιτικοί μίλησαν για τον εξουσιαστικό ρόλο του ΔΝΤ στη χώρα τους, που προσπαθεί να διαιωνίσει το χρέος της χώρας, την καταπίεση των εργαζόμενων φτωχών σε όλη τη Νότια Αμερική, αλλά και την ευχάριστη αλλαγή, ότι, για πρώτη φορά, οι ντόπιοι αρχίζουν να έχουν ευρεία εκπροσώπηση.
Ο Στόουν καταγράφει την κοινή σε όλους τους προέδρους επιθυμία να αποτινάξουν από πάνω τους το ζυγό των ΗΠΑ και να αντιμετωπίζονται ως ίσοι προς ίσους και όχι ως φρουροί των βόρειων αφεντικών. Παράλληλα, ο Στόουν μέσα από την ταινία μας δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε αυτούς τους ηγέτες και ως ανθρώπους, με ανησυχίες, όνειρα και αγωνίες, και να ακούσουμε τις ιδέες τους, που δείχνουν ομόφωνα μια στροφή προς την αριστερά σε όλη την περιοχή.

(Η ταινία -διανομή από τη NEW STAR- προβλήθηκε στην Ελλάδα από 2-12-2010 και το κείμενο αυτό, βασισμένο στις πληροφορίες που συνόδευαν την ταινία, δημοσιεύτηκε στην Αμαρυσία στις 4-12-2010)